Głównym obowiązkiem upadłego jest współpraca z syndykiem masy upadłości. Jeśli upadły ukrywa się lub ukrywa swój majątek, albo uchybia swoim obowiązkom, sędzia-komisarz może zastosować wobec niego środki przymusu.
Nadrzędnym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak największym stopniu. Aby cel ten mógł zostać zrealizowany syndyk powinien ustalić przedmioty majątkowe upadłego, zabezpieczyć je, objąć w zarząd a następnie dokonać ich likwidacji. Często jednak upadły nie współpracuje z syndykiem lub celowo utrudnia prowadzone postępowanie.
Jakie obowiązki ma upadły, jaką rolę pełnią środki przymusu oraz jakie działania powinien podjąć syndyk w celu wejścia w posiadanie majątku upadłego?
1. Ogłoszenie upadłości
Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć dłużnik (wyjątkowo także podmioty określone w art. 20 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe; dalej: P.U.) lub każdy z jego wierzycieli osobistych. Wniosek składa się do sądu rejonowego. Sąd ogłasza upadłość dłużnika w formie postanowienia wyznaczając jednocześnie sędziego-komisarza oraz syndyka masy upadłości. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem wydania. Przepisy prawa obligują sąd upadłościowy do obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Krajowym Rejestrze Zadłużonych.
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 P.U.). W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkiem majątku wyłączonego z masy upadłości. Kwestie majątku, który nie wchodzi w skład masy upadłości ściśle regulują przepisy prawa, w szczególności art. 63-67a P.U.
Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego w skład masy upadłości i rozporządzania nim (art. 75 ust. 1 P.U.). Od momentu ogłoszenia upadłości zarząd nad mieniem wchodzącym w skład masy upadłości obejmuje syndyk.
2. Obowiązki upadłego po ogłoszeniu upadłości
W momencie ogłoszenia upadłości syndyk nie posiada pełnych informacji w zakresie mienia wchodzącego w skład masy upadłości ani dokładnej lokalizacji jego położenia. Na syndyku ciąży zatem ogromna odpowiedzialność, polegająca na wszechstronnym ustaleniu mienia wchodzącego w skład masy upadłości, objęcia nad nim zarządu oraz ewentualnego jego zabezpieczenia przed jego utratą. Czynności te niezbędne są do realizacji najważniejszego celu tego postępowania, to jest zaspokojeniu wierzycieli upadłego w jak najwyższym stopniu.
Naczelnym obowiązkiem upadłego jest współpraca z syndykiem masy upadłości. Naruszenie tego obowiązku znacznie utrudnia pracę syndykowi, co oczywiście nie oznacza, że postępowanie nie zostanie przez syndyka przeprowadzone prawidłowo i wszechstronnie. Jednakże działania upadłego cechujące się brakiem współpracy z syndykiem powodują znaczne wydłużenie postępowania i konieczność dokonywania dodatkowych czynności.
Upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wydać dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję. Ponadto upadły jest obowiązany udzielać sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku.
3. Środki przymusu stosowane przez sędziego-komisarza
Celem zapewnienia prawidłowego toku postępowania upadłościowego przepisy P.U. przewidują możliwość stosowania przez sędziego-komisarza środków przymusu względem upadłego. Przepis art. 58 P.U. przewiduje następujące sytuacje, będące podstawą zastosowania środków przymusu:
- upadły ukrywa się lub ukrywa swój majątek;
- upady uchybia swoim obowiązkom;
- upadły po ogłoszeniu upadłości dopuszcza się czynów mających na celu ukrycie majątku albo obciążenie go pozornymi zobowiązaniami;
- upadły w jakikolwiek sposób utrudnia ustalenie składu masy upadłości.
WAŻNE!
Sędzia-komisarz może postanowić aby upadły będący osobą fizyczną nie opuszczał terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez jego zezwolenia. Dotyczy to również członków organu zarządzającego upadłego niebędącego osobą fizyczną. Nie jest to środek przymusu – jest to środek zapobiegawczy, jego rola analogicznie jak znanego z procedury karnej zakazu upuszczania kraju polega na zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania.
Prawo upadłościowe nie wymienia konkretnych środków przymusu lecz odsyła do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) dotyczących egzekucji świadczeń niepieniężnych. Sędzia-komisarz może stosować te środki przymusu, które nadają się do odpowiedniego stosowania w ramach postępowania upadłościowego.
Środkami przymusu będą:
W jednym postanowieniu sędzia-komisarz może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż piętnaście tysięcy złotych, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższać miliona złotych;
W razie niezapłacenia grzywny jest ona zamieniana na areszt. Ogólny czas trwania aresztu w tej samej sprawie nie może przekroczyć 6 miesięcy. W razie zamiany grzywny na areszt sędzia-komisarz określa odpowiednie przeliczenie wartości jednego dnia aresztu w odniesieniu do wysokości grzywny. Jeden dzień aresztu stanowi od pięćdziesięciu do tysiąca pięciuset złotych grzywny.
PRZYKŁAD
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie ogłosił upadłość spółki XYZ sp. z o.o. Jedynym członkiem zarządu upadłego jest Pan Krzysztof. Spółka nie zatrudnia pracowników. Po ogłoszeniu upadłości syndyk masy upadłości XYZ sp. z o.o. w upadłości kilkukrotnie podejmował próby uzyskania od Pana Krzysztofa dokumentacji dotyczącej prowadzonej działalności gospodarczej upadłego. Mimo, iż wezwania te były skutecznie doręczone, nie zostały wykonane przez Pana Krzysztofa. Syndyk wystąpił do sędziego-komisarza o zastosowanie środków przymusu wobec niego. Sędzia-komisarz wymierzył mu grzywnę w wysokości dziesięciu tysięcy złotych celem przymuszenia go wykonania obowiązku.
Środki przymusu stosowane są w celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania upadłościowego, nie zaś w celu ukarania upadłego – o takiej właśnie istocie tych środków świadczy art. 58 ust. 3 P.U. – sędzia-komisarz uchyli środki przymusu, gdy ustanie potrzeba ich stosowania.
WAŻNE!
Sędzia-komisarz stosuje środki przymusu z urzędu lub na wniosek. Najczęściej inicjatorem tej procedury będzie syndyk masy upadłości. Nie ma przeszkód prawnych aby taki wniosek do sędziego-komisarza złożył zainteresowany wierzyciel.
4. Postępowanie w przedmiocie wprowadzenia syndyka w posiadanie majątku upadłego
Stosowanie środków przymusu przez sędziego-komisarza jest niezależne od procedury wprowadzenia syndyka w posiadanie majątku upadłego. Obie procedury oczywiście się nie wykluczają, mogą występować jednocześnie. Wprowadzenie syndyka w posiadanie majątku upadłego dokonuje się poprzez przymusowe wydanie ruchomości (w tym dokumentów) bądź nieruchomości będących w posiadaniu upadłego do rąk syndyka masy upadłości. Syndyk przedmiotową procedurę powinien wszcząć, gdy upadły nie wykonuje obowiązku określonego w art. 57 ust. 1 P.U.
Organem obowiązanym do realizacji wniosku syndyka w przedmiocie wprowadzenia w posiadanie majątku upadłego jest komornik sądowy. Syndyk wniosek kieruje do komornika sądowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku podlegającego wydaniu. Komornik sądowy działa na podstawie art. 1041 k.p.c. – w przypadku ruchomości oraz art. 1046 k.p.c. – w przypadku nieruchomości.
WAŻNE!
Jeśli składniki majątku podlegające wydaniu znajdują się w posiadaniu osoby trzeciej, procedura określona w art. 174 ust. 1 P.U. nie może być stosowana. W takiej sytuacji syndyk winien uzyskać tytuł wykonawczy przeciwko osobie trzeciej a następnie skierować wniosek egzekucyjny do komornika – już nie na podstawie art. 174 ust. 1 P.U. lecz bezpośrednio na podstawie przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych.
Podstawą faktyczną dokonania czynności określonych w art. 174 ust. 1 P.U. jest napotkanie przez syndyka przeszkód ze strony upadłego w objęciu jego majątku. Przepisy prawa nie definiują tej przesłanki. Racjonalne wydaje się przyjęcie, iż będą to wszelkie przeszkody ze strony upadłego lub osoby trzeciej uniemożliwiające faktyczne objęcie posiadania majątku przez syndyka. We wniosku syndyk wskazuje na te przeszkody w formie oświadczenia. Do wniosku o wprowadzenie w posiadanie syndyk załącza postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości lub postanowienie o powołaniu syndyka bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę wykonalności. Postanowienie nie musi być prawomocne bowiem jest ono skuteczne i wykonalne z dniem wydania.
Kwestią problematyczną jest sytuacja, w której syndyk nie jest w stanie określić przedmiotów co do tożsamości, wchodzących w skład masy upadłości i podlegających wydaniu syndykowi, a także dokładnego ich położenia. Nie jest to sytuacja oderwana od rzeczywistości, bowiem przy braku współpracy ze strony upadłego syndyk nie wie jaką dokumentację oraz jaki majątek posiada upadły. Ta praktyczna problematyka nie powinna pozostać obojętna. Nic nie stoi na przeszkodzie aby w toku takiego postępowania komornik sądowy, na wniosek syndyka, dokonał tych ustaleń. Komornik sądowy posiada szereg narzędzi umożliwiających skuteczne uzyskanie takich danych (w szczególności art. 761, 762, 764, 765, 801, 8011, 814 k.p.c. Nadrzędy charakter postępowania upadłościowego powoduje, iż stosowanie takich działań przez komornika jest zasadne i celowe.
Podstawy prawne
- Ustawa z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 1550 ze zm.);
- Ustawa z 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 1520 ze zm.).
Zdaniem autora
Kamil Paweł Szmidt – adwokat w RESIST Rezanko Sitek
Ogłoszenie upadłości zmienia sytuację prawną i faktyczną upadłego. Traci on uprawnienia do zarządzania swoim majątkiem, funkcję zarządcy przejmuje powołany przez sąd syndyk masy upadłości, a nad prawidłowym tokiem postępowania upadłościowego czuwa sędzia-komisarz. Postępowanie upadłościowe nie zawsze wszczynane jest zgodnie z wolą dłużnika. W wielu wypadkach to wierzyciel będzie inicjatorem postępowania upadłościowego, co w połączeniu z bezpośrednią utratą możliwości zarządzania swoim majątkiem powoduje, iż upadły nie będzie współpracował z syndykiem, a nawet będzie celowo utrudniał prowadzone postępowanie upadłościowe. Pierwszymi obowiązkami syndyka masy upadłości po ogłoszeniu upadłości dłużnika są m. in. sporządzenie spisu inwentarza i bilansu, a także ustalenie przedmiotów majątkowych i dokumentacji związanej z prowadzoną działalności gospodarczą upadłego. Ważną czynnością jest odpowiednie zabezpieczenie ustalonego majątku przed jego utratą lub zniszczeniem. Prawidłowe wykonanie tych czynności determinuje realizację celu postępowania upadłościowego czyli zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Omawiane narzędzia prawne stanowią niewątpliwie wsparcie dla syndyka w toku postępowania upadłościowego. W praktycznym aspekcie jednak nie zawsze są wystarczająco skuteczne.
https://www.rp.pl/finanse/art40150191-skutki-naruszenia-obowiazkow-przez-upadlego-w-postepowaniu-upadlosciowym
