Piotr Kieloch i Agnieszka Lewandowska w Rzeczpospolitej „Prawa autorskie w postępowaniu upadłościowym”

1. Czy prawa autorskie wchodzą do masy upadłości?

Prawo autorskie dzieli się na dwie kategorie chroniące dwie różne sfery interesów twórcy: autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa majątkowe chronią prawo do wyłącznego korzystania z utworu i są to prawa zbywalne. Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Więź ta jest nieograniczona w czasie i nie podlega zrzeczeniu się lub zbyciu. Autorskie prawa osobiste nie wchodzą do masy upadłości. W przypadku autorskich praw majątkowych sytuacja jest bardziej skomplikowana. Co do zasady autorskie prawa majątkowe wchodzą do masy upadłości w zakresie przysługującym upadłemu – mogą być przedmiotem obrotu oraz egzekucji.

Stosownie do art. 63 ust. 1 pkt 1 prawa upadłościowego do masy upadłości nie wchodzi mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie zaś z art. 18 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy. Na styku powyższych przepisów powstał spór czy przysługujące twórcy autorskie prawa majątkowe wchodzą do masy upadłości.

Majątkowe prawa autorskie, które przysługują osobom prawnym wchodzą do masy upadłości. Wyłączenie z egzekucji, o którym mowa w ustawie o prawach autorskich nie dotyczy bowiem praw autorskich przysługujących osobom prawnym. Osoba prawna nie może być twórcą utworu w powyższym rozumieniu, nawet, jeżeli nabyła do niego prawa w sposób pierwotny. Ustawa posługując się pojęciem” „twórcy” odnosi się jedynie do osoby, która stworzyła utwór – do człowieka. W tym kontekście zasygnalizować wypada coraz wyraźniejszy problem wykorzystywania sztucznej inteligencji w twórczości. Powyższe wykracza jednakże poza ramy artykułu.

2. Co w przypadku upadłości osób fizycznych – twórców?

Sytuacja upadłości osoby fizycznej będącej zarazem twórcą budzi wątpliwości. Za poglądem o wejściu do masy upadłości autorskich praw majątkowych, niezależnie od tego czy służą twórcy przemawia zbywalny charakter majątkowych praw autorskich w polskim systemie prawnym oraz zasada optymalizacji postępowania upadłościowego. Pojawiają się także twierdzenia, że przepis prawa upadłościowego wykluczający z masy upadłości mienie wyłączone z egzekucji według kodeksu postępowania cywilnego stanowi wyjątek, zaś wyjątki rozpatrujemy wąsko. Konsekwencją wąskiej wykładni byłoby wejście do masy upadłości także tych składników, które podlegają wyłączeniu spod egzekucji na podstawie przepisów innych niż kodeks postępowania cywilnego – w tym praw służących twórcy. Prawa służące twórcy wyłącza z egzekucji ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie zaś kodeks postępowania cywilnego. Z drugiej jednak strony wyłączenia spod egzekucji przewidziane w prawie autorskim uzupełniają listę przewidzianą w kodeksie postępowania cywilnego. Ponadto egzekucja praw autorskich majątkowych może wywoływać skutki w sferze autorskich praw osobistych, np. utwór może zostać rozpowszechniony przez wydawcę lub producenta nieakceptowanych przez twórcę. Z ostrożnością zgodzić się należy, iż autorskie prawa majątkowe przysługujące twórcy (osobie fizycznej) w razie jej upadłości nie wejdą do masy upadłości. Powyższe nie będzie dotyczyć jednak wymagalnych wierzytelności przysługujących twórcy, tzn. roszczeń, których twórca może dochodzić, a które powstały na gruncie przysługujących mu praw autorskich (np. wierzytelności z umowy licencyjnej lub wierzytelności deliktowe).

3. Niezbywalne autorskie prawa majątkowe

Część autorskich praw majątkowych nie może wejść do masy upadłości z uwagi na ich niezbywalność np.:

• prawo twórcy lub jego spadkobierców do wynagrodzenia w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, czy odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych,
• prawo do udziału w kwotach uzyskanych z tytułu opłat ze sprzedaży magnetofonów/magnetowidów/ urządzeń reprograficznych i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników,
• prawo do udziału twórców lub wydawców w opłatach od posiadaczy urządzeń reprograficznych, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich, wynagrodzenia za odpłatne udostępnianie egzemplarzy fragmentów utworów przez ośrodki informacji lub dokumentacji oraz wynagrodzenia współtwórców utworu audiowizualnego.

Jeżeli powyższe prawa przysługują upadłemu będącemu osobą prawną to wygasną one z chwilą likwidacji tego podmiotu. Przepisy wyłączają możliwość zbywania określonych rodzajów wynagrodzenia autorskiego. Oznacza to, że nie istnieje możliwość zmiany podmiotu uprawnionego z tytułu tych wynagrodzeń. Do masy upadłości wejdą natomiast istniejące na dzień ogłoszenia upadłości oraz powstające w toku postępowania konkretne wierzytelności z tytułu prawa do wynagrodzenia.

4. Wpływ autorskich praw osobistych na upadłość

Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, w tym prawo do: oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności treści i formy utworu, czy nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Prawa osobiste i majątkowe do utworu nie muszą przysługiwać tej samej osobie, majątkowe prawo można zbyć, zaś osobiste pozostanie przy twórcy. Powstaje jednak pytanie: czy twórca może zablokować sprzedaż autorskiego prawa majątkowego przez syndyka z powołaniem na osobiste prawa autorskie? Jeżeli likwidacja autorskiego prawa majątkowego polega na jego zbyciu, to twórca nie ma podstawy do twierdzenia, że doszło do naruszenia jego autorskich praw osobistych – podstawy takie może stworzyć dopiero sposób korzystania z utworu przez nabywcę. Prawo autorskie wyraźnie różnicuje autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste, a zatem trudno przyjąć, że sam obrót prawami majątkowymi narusza prawa osobiste.

Kolejnym zasadnym pytaniem jest, czy twórca może z uwagi na upadłość kontrahenta odstąpić od umowy, którą zawarł jeszcze przed upadłością, z powołaniem na istotne interesy twórcze, tj. na podstawie art. 56 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Istotnym interesem twórczym może być np. obawa, że rozpowszechnienie utworu w okolicznościach upadłości będzie skutkować utratą renomy utworu, czy uszczerbkiem na wizerunku twórcy. Odpowiedź nie jest oczywista. Stosowanie przepisów prawa prywatnego regulujących prawo odstąpienia lub rozwiązania umowy jest możliwe, jeśli nie pozostają one w sprzeczności z przepisami prawa upadłościowego, które w tym zakresie mają charakter lex specialis. Wydaje się, że odstąpienie lub wypowiedzenie przez twórcę umowy z powołaniem na upadłość jest niedopuszczalne.

Takie uprawnienie prowadziłoby do uszczuplenia masy upadłości o prawa majątkowe zasadnie nabyte, jedynie ze względu na fakt ogłoszenia upadłości, a ponadto stwarzałoby istotne zagrożenie nadużyć.

5. Przyjęcie utworu

Przepisy łączą określone konsekwencje, w tym przejście autorskich praw majątkowych do utworu (na m.in. pracodawcę lub nabywcę) z faktem przyjęcia utworu. W sytuacji, gdy przyjęcie utworu nie nastąpi przed ogłoszeniem upadłości, oświadczenie woli w przedmiocie jego przyjęcia może złożyć syndyk. Z chwilą przyjęcia nastąpi skutek w postaci przejścia praw majątkowych na upadłego, a w konsekwencji ich wejście do masy upadłości.

6. Prawa autorskie zależne

Do masy upadłości wchodzą także utwory zależne, tj. opracowanie cudzego utworu pierwotnego (np. tłumaczenie, przeróbka, adaptacja). Uprawnienie do rozporządzania i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba, że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Prawa zależne – rozumiane, jako wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z opracowania – powstają z momentem ustalenia utworu zależnego, ich wykonywanie jednak jest uzależnione od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego.

Oznacza to, że co do zasady zbycie przez syndyka opracowania wymaga zgody uprawnionego z majątkowych praw autorskich do utworu pierwotnego. Co więcej, jeśli twórca utworu przeniósł swoje prawa autorskie na inny podmiot to należy zakładać, iż także jego zgoda jest wymagana. Inaczej doszłoby do wkroczenia w treść przysługujących tej osobie majątkowych praw autorskich.

Niektóre umowy przenoszące prawa mogą tworzyć relację szczególnego zaufania (np. przeniesienie praw zależnych na podmiot posiadający szczególne kwalifikacje do tworzenia i eksploatacji opracowań i przeróbek utworu). Specyfika takiego prawa może w konkretnej sytuacji przemawiać przeciwko jego zbyciu.

7. Prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego

Niezależnie od prawa do korzystania i rozporządzania utworem zależnym do masy wchodzi także wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, jeśli zostało przeniesione na upadłego. Jest to prawo zezwalania na wykonanie utworu zależnego, zezwalania na korzystanie z utworów zależnych oraz zezwalania na rozporządzania prawami do utworów zależnych. Innymi słowy jest to uprawnienie do kontrolowania pojawiania się na rynku nowych opracowań danego utworu.

Jeżeli upadły uzyskał rzeczone prawo na wyłączność, a ponadto dysponuje także majątkowym prawem autorskim do utworu pierwotnego to do sprzedaży utworu zależnego, co do zasady nie będzie wymagana zgoda osób trzecich. Prawo do zezwalania na wykonywanie praw zależnych będzie mogło zostać zbyte. Prawo do zezwalania na wykonywanie praw zależnych, mimo że kwalifikowane, jako majątkowe, ma w sobie sporo elementów osobistych, a przejęcie go przez dowolną osobę, na której wybór twórca nie ma żadnego wpływu, może godzić w interesy twórcy. Jednakże, jeśli uprawnienie to zostało wcześniej przeniesione przez twórcę na inną osobę (tj. upadłego) to trudno przyjąć, iż syndyk nie jest uprawnionym do jego następczej likwidacji.

8. Czy syndyk może rozpowszechnić utwór?

Utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. By uznać, że doszło do udostępnienia należy zapewnić osobom trzecim (nieokreślonej liczbie potencjalnych odbiorców) dostęp do chronionego utworu, niezależnie od tego, czy osoby trzecie z tego dostępu skorzystają. W świetle powyższego nie należy wykluczyć, iż syndyk, zwłaszcza, jeżeli prowadzi dalej przedsiębiorstwo upadłego upubliczni dany utwór w internecie, celem dbałości o  wartość masy upadłości i interesy wierzycieli. Kwestia ta może jednakże nastręczać problemów na tle zakresu działania syndyka czy ewentualnych zarzutów, co do pozorności takiego rozpowszechnienia.

9. Egzemplarze utworów w postępowaniu upadłościowym

Własność egzemplarza utworu (posiadanie nośnika) nie jest tożsama z posiadaniem osobistych i majątkowych praw autorskich do utworu. Stosownie do instytucji wyczerpania prawa do utworu, wprowadzenie do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, za zgodą podmiotu uprawnionego z tytułu tego prawa, wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia). W konsekwencji powyższego dopuszczalny jest handel zakupionymi egzemplarzami utworu na rynku wtórnym, bez potrzeby uzyskiwania osobnej zgody uprawnionego z praw autorskich (np. odsprzedaż płyt CD na Allegro). Uprawnienie do kontroli wprowadzenia utworu do obrotu zostało już bowiem „wyczerpane” w  stosunku do konkretnego egzemplarza utworu.

W konsekwencji zakupione przez upadłego materialne kopie chronionych utworów (nośniki) będą mogły być przez syndyka zbyte w toku postępowania upadłościowego, bez naruszenia praw autorskich do utworu. Znacznie bardziej skomplikowana jest natomiast sytuacja niematerialnych kopii utworów. W orzecznictwie unijnym przyjmuje się bowiem, że publiczne zamieszczenie utworu w internecie, w taki sposób, aby odbiorca mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, stanowi prawo publicznego komunikowania (udostępniania) utworu, a nie prawo dystrybucji utworu. Wyklucza to stosowanie instytucji wyczerpania prawa do „pobranych” utworów w formie cyfrowej, a zatem niedopuszczalna jest ich odsprzedaż na rynku wtórnym. Co ciekawe TSUE odmienne stanowisko zajął w odniesieniu do programów komputerowych, uzależniając skutek wyczerpania od dezaktywowania (odinstalowania) przez pierwszego nabywcę programu komputerowego jego kopii w momencie odsprzedaży. W konsekwencji syndyk w toku postępowania upadłościowego nie będzie mógł zbyć cyfrowych kopii utworów bez zgody uprawnionego, z wyjątkiem cyfrowych kopii programów komputerowych.

Link: https://www.rp.pl/biznes/art39956051-prawa-autorskie-w-postepowaniu-upadlosciowym