Piotr Kieloch i Agnieszka Lewandowska w Rzeczpospolitej „Likwidacja masy upadłości. Kto ma prawa do know-how i domen internetowych?”

1. Czym jest masa upadłości i czy prawa własności intelektualnej wchodzą w jej skład?

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości. W jej skład wchodzi wszystko co ma charakter majątkowy i może być spieniężone w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Masa upadłości obejmuje zatem nieruchomości, ruchomości, wierzytelności oraz inne prawa majątkowe. Jako składnik masy upadłości traktowane jest również przedsiębiorstwo, czyli zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Do masy upadłości wchodzą – co do zasady – szeroko rozumiane kategorie dóbr niematerialnych stanowiących wytwory ludzkiego umysłu. Dotyczy to zarówno uregulowanych ustawowo praw własności intelektualnej: prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne oraz prawa własności przemysłowej (patenty, dodatkowe prawa ochronne na wynalazki, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe, prawa z rejestracji na wzory przemysłowe, topografie układów scalonych oraz oznaczenia geograficzne), jak i tych mniej określonych, np. know-how, baz danych, klienteli, renomy czy domen internetowych. Także stosunki o charakterze obligacyjnym takie jak licencje, których istotą jest uprawnienie do korzystania z cudzego dobra niematerialnego mogą być postrzegane jako składnik masy upadłości.

Niektóre dobra niematerialne podlegają ograniczeniom w zakresie ich rozporządzalności, co może czynić niemożliwym ich sprzedaż (likwidację) w toku postępowania upadłościowego. Ponadto wartość praw własności intelektualnej jest niekiedy trudna do uchwycenia, a co więcej może zmieniać się wraz z upływem czasu. Upływ czasu może przykładowo spowodować wygaśnięcie danego prawa (np. upłynięcie okresu na, który zostało udzielone prawo ochronne do znaku towarowego) albo jego przeobrażenie (np. prawo do patentu może przekształcić się w patent).

2. Jak likwidować składniki masy upadłości?

Syndyk zobligowany jest prowadzić postępowanie upadłościowe w taki sposób, aby poziom zaspokojenia wierzycieli upadłego był możliwie jak najwyższy. Tą naczelną zasadą powinien się kierować, podejmując decyzję co do sposobu likwidacji składników masy upadłości. Likwidacja masy upadłości polega zatem w uproszczeniu na spieniężeniu składników majątku upadłego. Jest ona dokonywana przez:

• sprzedaż z wolnej ręki lub w drodze przetargu lub aukcji przedsiębiorstwa upadłego (w całości lub jego zorganizowanych części), nieruchomości, ruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości;
• ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego;
• wykonanie innych praw majątkowych upadłego.

Przepisy prawa upadłościowego jako preferowaną opcję likwidacji majątku upadłego wskazują sprzedaż całości przedsiębiorstwa upadłego (ewentualnie jego zorganizowanej części). Sprzedaż poszczególnych praw własności intelektualnej wraz z przedsiębiorstwem może być rozwiązaniem nie tylko optymalnym (najbardziej efektywnym), ale czasami jedynym możliwym (np. licencje przymusowe nie mogą zostać przeniesione na inny podmiot inaczej niż łącznie z przedsiębiorstwem lub tą jego częścią, w której jest ona wykonywana). Co więcej, realna wartość szeroko pojętych dóbr niematerialnych może istnieć wyłącznie na skutek ich wzajemnego powiązania oraz sprzężenia z całością przedsiębiorstwa. Pojedynczo mogą one nie posiadać osobnej wartości lub zdolności do bycia przedmiotem obrotu (np. renoma).

Sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości lub jej zorganizowanej części (wraz z wchodzącymi w jej skład prawami własności intelektualnej) może zostać przeprowadzona również w formule przygotowanej likwidacji (tzw. pre-pack). Zakłada ona ustalenie warunków sprzedaży z konkretnym inwestorem jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, co przynajmniej teoretycznie powinno przyśpieszyć moment przeniesienia przedsiębiorstwa na jego nabywcę. W praktyce, w razie braku pełnej współpracy wszystkich interesariuszy, procedura przygotowanej likwidacji może się znacznie wydłużyć, co w niektórych przypadkach może nawet podważyć ekonomiczny sens samej transakcji. W procesie likwidacji majątku upadłego, w tym w szczególności takich jego elementów jak prawa własności intelektualnych, czas odgrywa bowiem jedną z najważniejszych ról.

Często sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie jest możliwa. Wtedy należy dokonać likwidacji poszczególnych składników majątkowych upadłego osobno, w tym rozporządzalnych praw własności intelektualnej, po ich wcześniejszej odpowiedniej inwentaryzacji oraz określeniu ich wartości (przez rzeczoznawcę majątkowego). Każda sprawa powinna zostać przez syndyka oceniona indywidualnie z należytym uwzględnieniem jej specyfiki oraz potencjalnych korzyści ekonomicznych.

3. Czy know-how wchodzi w skład masy upadłości i w jaki sposób zlikwidować know-how?

Know-how jest to niematerialny wytwór intelektu stanowiący formę wiedzy lub doświadczenia, który istnieje niezależnie od jego utrwalenia. Charakteryzuje się w szczególności: wartością gospodarczą, niejawnością, przewagą konkurencyjną, czy przydatnością do zastosowania w działalności danego przedsiębiorstwa lub do wykonywania danego zawodu bez dalszego udziału jego twórcy. Przykładem know-how może być m.in. długoterminowa strategia marketingowa, receptury, baza kontaktów, czy metoda zmniejszenia kosztów produkcji.

W doktrynie istnieją liczne wątpliwości co do prawnego statusu know-how. Nie jest w szczególności jasnym, czy mamy do czynienia jedynie z prawnie chronionym stanem faktycznym (chronionym m.in. na gruncie przepisów dotyczących nieuczciwej konkurencji), czy też z majątkowym, zbywalnym prawem podmiotowym. Od rozstrzygnięcia powyższego zależeć zaś będzie status know-how w postępowaniu upadłościowym oraz możliwość jego likwidacji.

Przyjmując wariant włączenia know-how w skład masy upadłości, należy zmierzyć się z pytaniem o właściwy sposób jego likwidacji. Wartości, które nie mają materialnej i wymiernej postaci stwarzają trudności w wycenie.

Spółka może stać się dysponentem know-how na dwa sposoby. Pierwszy zakłada pozyskanie know-how od innych podmiotów (sprzedaż lub wniesienie aportu). Drugi zakłada wypracowanie rozwiązań w ramach własnej struktury organizacyjnej. W pierwszym przypadku, dokonanie wyceny jest co do zasady prostsze. Na skutek dokonanej czynności prawnej know-how otrzymuje określoną zdolność bilansową. Realistyczną ocenę tej wartości może jednak utrudnić praktyka obrotu. Nabycie lub wniesienie know-how często wykorzystywane jest bowiem do zakamuflowania rozliczeń pieniężnych i nie musi odzwierciedlać rzeczywistej (rynkowej) wartości dobra niematerialnego.

W przypadku know-how wypracowanego przez spółkę, dobro to jest aktywem niewidocznym bilansowo, co rodzi liczne wątpliwości w przedmiocie sposobu jego wyceny. Można podejmować próby wyceny poprzez określenie wartości wymiennej (cena jaką można uzyskać od kontrahenta) lub użytkowej (wpływ na wielkość i koszty produkcji). Kolejną przeszkodą może się jednak okazać brak materiału porównawczego. Detale dotyczące obrotu know-how nie są podawane do informacji publicznej.

Posiadanie określonego know-how przez upadłą spółkę niewątpliwie jednak zwiększa wartość przedsiębiorstwa. Nie można zatem zignorować różnicy między realną rynkową wartością aktywów a ich wyceną na potrzeby rachunkowości.

W tym kontekście jako najbardziej optymalna forma likwidacji jawi się sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego. Wariant ten jest korzystny ze względu na brak konieczności oznaczania wszystkich składników majątkowych, w tym wyodrębniania trudnych do określenia aktywów takich jak know-how. W takim wypadku know-how może znaleźć odzwierciedlenie w rynkowej wartości wszystkich skumulowanych składników zbywanego przedsiębiorstwa.

Wątpliwości odnośnie prawnej natury know-how oraz metodyki wyceny mogą stwarzać trudności w likwidowaniu know-how jako samodzielnego składnika masy upadłości, tj. bez jednoczesnej sprzedaży całego przedsiębiorstwa. Wydaje się jednak, że know-how może stać się odrębnym przedmiotem obrotu i posiadać samodzielną wartość gospodarczą, jeżeli możliwa jest jego indywidualizacja i uzewnętrznienie w postaci materialnej. Tytułem przykładu wskazać można na syndyka masy upadłości Palermo sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w Warszawie, który w toku postępowania upadłościowego uruchomił procedurę sprzedaży know-how lodziarni tj. wiedzy i umiejętności w zakresie procesu technologicznego oraz sprzedaży lodów spożywczych.

Z perspektywy interesów masy upadłości korzystnym może się także okazać zbywanie w pakiecie składników niematerialnych powiązanych technologicznie, jak np. know-how z prawem do patentu.

4. Czy domeny internetowe wchodzą w skład masy upadłości?

Domena internetowa – w uproszczeniu – jest elementem adresu witryny internetowej. Składa się z nazwy oraz jej rozszerzenia (czyli tego, co znajduje się po kropce). Po wpisaniu takiego unikalnego adresu w pasku przeglądarki użytkownik jest przekierowywany na stronę internetową powiązaną z domeną.

Wbrew potocznej opinii, domena nie jest przedmiotem prawa własności. Prawo do domeny powstaje poprzez jej zarejestrowanie – zawarcie z rejestratorem umowy o rejestrację i utrzymanie domeny internetowej. Domeny rejestrowane są na określony czas, po którego upływie można przedłużyć ważność rejestracji na kolejny okres. Podmiot, który zarejestrował domenę internetową nabywa prawo do jej wyłącznego używania w sieci, w zamian za cykliczne opłaty na rzecz rejestratora. W okresie objętym umową rejestrator gwarantuje abonentowi, że wpisanie w przeglądarkę nazwy domeny wywoła powiązaną z nią witrynę internetową.

Prawo abonenta do domeny internetowej wchodzi w skład masy upadłości jako prawo względne (wierzytelność względem rejestratora). Prawo to posiada charakter majątkowy i może być użyte do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Oznacza to, że w praktyce syndyk może dokonać cesji praw do domeny na nabywcę oraz doprowadzić do zmiany abonenta domeny. W konsekwencji powyższego, dopóki prawo do domeny znajduje się w masie upadłości, syndyk powinien podejmować wszelkie działania, które są niezbędne do jego zachowania np. uiszczać opłatę abonencką.

5. W jaki sposób zlikwidować prawo do domeny internetowej w toku postępowania upadłościowego?

Likwidacja prawa do domeny internetowej w toku postpowania upadłościowego musi uwzględniać jego specyfikę. Syndyk może skutecznie zlikwidować prawo do domeny poprzez jego przeniesienie na inny podmiot (syndyk może dokonać cesji praw do domeny na nabywcę), o ile dojdzie też do przejęcia długu z tytułu opłat abonenckich. Innymi słowy, musi nastąpić zmiana stron umowy. Do przejęcia długu zaś konieczna jest zgoda wierzyciela – tu rejestratora.

Uzyskanie rzeczonej zgody stanowi zazwyczaj formalność, jednakże należy pamiętać o konieczności zachowania właściwej procedury zmiany abonenta wymaganej przez danego operatora rejestru. Zwykle wiąże się to z wypełnieniem formularza opracowanego przez operatora i weryfikacji przesłanych danych. Przykładowo NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa) wyraża zgodę w sposób dorozumiany poprzez wprowadzenie zmiany dysponenta domeny.

Przenosząc prawo do domeny syndyk powinien zatem zadbać o zobowiązanie kontrahenta do dokonania zgłoszenia zmiany abonenta zgodnie z odpowiednimi regulaminami zewnętrznymi rejestratora domeny. Pamiętać także należy, że nazwa domeny często stanowi jednocześnie zarejestrowany znak towarowy lub utwór chroniony prawami autorskimi. Dla uniknięcia przyszłych sporów prawnych oraz obniżenia wartości każdego z tych praw, sugerowanym jest ich łączne przenoszenie na rzecz jednego podmiotu.