7 lutego 2020 r. weszły w życie przepisy zmieniające Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.) w zakresie elektronicznego postępowania upominawczego (w skrócie „EPU”). Choć nowe przepisy obwiązują ponad rok, to mogą jeszcze wywoływać zamieszanie wśród wierzycieli, szczególnie wierzycieli masowych, jak np. banki, firmy windykacyjne, telekomunikacyjne czy pożyczkowe, ale także mogą stanowić trudność dla ich klientów. Dlatego warto przypomnieć i porównać, które przepisy się zmieniły oraz jak w chwili obecnej wygląda postępowanie elektroniczne.
Wniesienie pozwu w EPU
Obecnie, tak jak i w przepisach przed zmianami, wierzyciel (powód) wnosząc pozew w EPU wszystkie następne pisma składa wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 50531 § 1 k.p.c.). Powyższe dotyczy również dłużnika (pozwanego), jeżeli zdecyduje się na wnoszenie pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Wówczas dalsze pisma w sprawie wnosi wyłącznie za pośrednictwem tego systemu (50531 § 2 k.p.c.).
Nie zmieniły się również roszczenia, jakich można dochodzić w EPU – można dochodzić tylko roszczeń pieniężnych, które stały się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu (art. 50529a k.p.c.). Można zatem dochodzić roszczenia (zapłaty) zarówno od przedsiębiorcy, jak i konsumenta z tytułu umowy, czy też wyrządzenia szkody. Przykładowo można dochodzić określonej kwoty z tytułu niezapłaconej faktury np. za dostawę towarów.
Zasadniczej modyfikacji nie uległy także przepisy dotyczące wymogów formalnych pozwu w EPU. Zmienił się jedynie jeden § 4 art. 50532 k.p.c. Przepis ten określał, że wraz z pozwem powód może złożyć wniosek o umorzenie postępowania w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty lub uchylenia nakazu zapłaty. Obecnie przepis ten został uchylony i nie obowiązuje już w obecnym stanie prawnym. Oznacza to, że wierzyciel został z mocy prawa pozbawiony możliwości złożenia takiego wniosku. Wynika to z przyjęcia założenia, iż elektroniczne postępowanie upominawcze co do zasady powinno zakończyć się uprawomocnieniem się nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Jednakże, pomimo wyeliminowania przepisu § 4 art. 50532 k.p.c., konstrukcja umorzenia postępowania w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty lub jego uchylenia została wprowadzona jako stosowana przez sąd z urzędu w nowej treści art. 50533 k.p.c.
Brak podstaw do wydania nakazu zapłaty
Szczególną uwagę należy zwrócić na jedne z ważniejszych zmian, jakie zostały wprowadzone od dnia 7 lutego 2020 r., a mianowicie zmianę art. 50533 k.p.c. oraz art. 50537 k.p.c. Według uprzednio obowiązujących przepisów zgodnie z art. 50533 w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty sąd przekazywał sprawę do sądu według właściwości ogólnej (§ 1).
W obecnym stanie prawnym zgodnie z art. 50533 k.p.c. w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty sąd umarza postępowanie. Przyjęte rozwiązanie wskazuje, że sąd powinien umorzyć postępowanie w każdym przypadku, gdy wydanie nakazu zapłaty jest niemożliwie. Przykładowo jest to sytuacja, gdy:
– roszczenie jest bezzasadne,
– twierdzenia powoda co do faktów budzą wątpliwości,
– zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego (art. 499 k.p.c.), a także w przypadku, gdy powód dochodzi roszczenia innego niż pieniężne,
– doręczenie pozwanemu nakazu miałoby nastąpić poza granicami kraju (art. 50528 § 2 k.p.c.),
– dochodzone roszczenie stało się wymagalne wcześniej niż w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu albo
– w pozwie nie zostały podane dane co do dnia wymagalności roszczenia (art. 50529a k.p.c.).
Do umorzenia EPU może dojść także w wypadku wystąpienia innych przeszkód procesowych, nawet takich, które w postępowaniach zwykłych mogą skutkować odrzuceniem pozwu, jak na przykład: brak zdolności procesowej powoda czy pozwanego, a także, jeżeli spór między stronami został już ostatecznie osądzony i wykluczone jest ponowne rozpoznanie tej samej sprawy. Wynika to faktu, że umorzenie postępowania na podstawie art. 50533 k.p.c., nie dotyczy całego postępowania sądowego w ogóle, ale jedynie postępowania w EPU. Oznacza to, że wierzyciel (powód) może następnie zainicjować inne właściwe postępowanie zwykłe przed właściwym miejscowo sądem zgodnie z art. 50537 k.p.c., o czym mowa poniżej.
WAŻNE!
Co do zasady przekazanie sprawy zainicjowanej w EPU sądowi właściwości ogólnej dla pozwanego nie jest już możliwe. Jedyny wyjątek od tej zasady został przewidziany w art. 50539 k.p.c. tj. w razie wniesienia skargi o wznowienie postępowania. W takim przypadku sąd w EPU przekaże sprawę do sądu według właściwości ogólnej, celem rozpoznania.
Wniesienie pozwu w postępowaniu zwykłym
W związku z brakiem możliwości przekazywania spraw z EPU do sądu właściwości ogólnej, nie obowiązują także przepisy dotyczące wzywania przez sąd właściwości ogólnej do uzupełnienia braków formalnych pozwu. Zgodnie z poprzednio obowiązującym art. 50537 k.p.c. po przekazaniu sprawy do sądu według właściwości ogólnej, sąd wzywał powoda do wykazania umocowania, o ile stwierdzenie umocowania przez sąd nie jest możliwe na podstawie wykazu lub innego rejestru, do którego sąd ma dostęp drogą elektroniczną, lub do przedłożenia pełnomocnictwa, a po przekazaniu sprawy na podstawie art. 50533 § 1 lub art. 50534 § 1 przewodniczący wzywał powoda również do uiszczenia opłaty uzupełniającej od pozwu. Na dokonanie tych czynności był wyznaczany dwutygodniowy termin – od dnia doręczenia wezwania. W razie nieusunięcia powyższych braków pozwu, sąd umarzał postępowanie (§ 1).
W obecnym stanie prawnym art. 50537 k.p.c. stanowi, że w przypadku umorzenia postępowania (na podstawie art. 50533 k.p.c.) każda ze stron ponosi koszty procesu związane ze swym udziałem w sprawie (§1). Jeżeli natomiast w terminie trzech miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego powód wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze, skutki prawne, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, następują z dniem wniesienia pozwu w EPU. Na żądanie stron sąd właściwości ogólnej, rozpoznając sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w EPU (§2).
Skutki umorzenia postępowania
W odniesieniu do obecnie obowiązującego art. 50537 k.p.c. przyjmuje się, że umorzenie postępowania nie dotyczy całego postępowania sądowego, a jedynie postępowania w EPU. Co więcej, umorzone postępowanie jest kontynuowane, o ile powód w terminie trzech miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu EPU, wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż EPU.
Warto zwrócić uwagę, że po pierwsze, postanowienie o umorzeniu EPU nie zamyka powodowi drogi do rozstrzygnięcia sprawy co do jej istoty, a pozwany nie doznaje żadnych negatywnych konsekwencji procesowych na skutek dotychczasowego postępowania. Po drugie, jeżeli powód zastosuje się do rozwiązania wskazanego w art. 50537 k.p.c. i złoży we wskazanym terminie pozew do właściwego sądu, to na skutek umorzenia EPU nie upadają żadne skutki, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa w EPU. Jest to niewątpliwie istotne z punktu widzenia ewentualnego przedawnienia roszczenia. Jeżeli natomiast pozew został złożony w EPU przed samym końcem upływu terminu przedawnienia i powód złożył pozew po upływie terminu trzech miesięcy od wydania postanowienia o umorzeniu, powinien liczyć się z tym, że pozew w EPU nie będzie przerywał biegu przedawnienia roszczenia.
Pozostałe zmiany
Nowelizacja k.p.c. zmieniając treść art. 50537 wprowadziła również zmiany w zakresie podziału kosztów procesu po umorzeniu postępowania. Co do zasady, każda ze stron postępowania ponosi koszty procesu związane ze swoim udziałem w EPU. Jeżeli jednak w terminie trzech miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu EPU, powód wniesienie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w innym postępowaniu niż EPU, skutki prawne, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa następują z dniem wniesienia pozwu w EPU. Dopiero na żądanie stron postępowania, sąd rozpoznając sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w EPU.
Kolejna zmiana dotyczy art. 50534 k.p.c. określającego czynności związane z brakiem doręczenia pozwu złożonego w EPU. W poprzednim brzmieniu przepis ten określał, że w przypadku, gdy miejsce pobytu pozwanego nie było znane albo, gdy doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju, sąd z urzędu uchylał nakaz zapłaty i przekazywał sprawę do sądu według właściwości ogólnej, chyba że, powód w wyznaczonym terminie usunął przeszkodę w doręczeniu nakazu zapłaty (§ 1). Obecnie przepis ten został zmodyfikowany w ten sposób, że jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1, nie odebrał nakazu zapłaty, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w art. 131-138 i nie ma zastosowania art. 139 § 2 i 3 lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, nakaz zapłaty uznaje się za doręczony, o ile adres, pod którym pozostawiono zawiadomienia, jest zgodny z adresem ujawnionym w rejestrze PESEL. W przeciwnym przypadku stosuje się przepis § 2 – jeżeli po wydaniu nakazu zapłaty okaże się, że nie można go doręczyć pozwanemu w kraju, sąd z urzędu uchyla nakaz zapłaty i umarza postępowanie, chyba że powód w wyznaczonym terminie, nie dłuższym niż miesiąc, usunie przeszkodę w doręczeniu nakazu zapłaty. Wezwanie do usunięcia przeszkody nie podlega jednak powtórzeniu.
Zmienionym przepisem została wprowadzona fikcja doręczeń powiązana z bazą PESEL.
WAŻNE!
Doręczenie nakazu zapłaty w EPU będzie skuteczne, jeżeli zostanie on wysłany na adres ujawniony w rejestrze PESEL, czyli adres zameldowania (art. 50534 § 1 k.p.c.) Tym samym faktyczny adres zamieszkania pozwanego nie będzie miał znaczenia.
Jeżeli zatem powód dysponuje adresem zameldowania pozwanego to sąd mając dostęp do bazy PESEL, jest w stanie szybko zweryfikować zgodność adresu podanego przez wierzyciela.
Niewątpliwie powyższa zamiana jest alternatywą dla nowo obowiązujących przepisów o doręczeniu za pośrednictwem komornika (art. 1391 k.p.c.), które zostały wyłączone z postępowania EPU. Co więcej nowelizacja wyłącza także możliwość stosowania przepisu art. 1301 k.p.c., który reguluje zwrot pisma obarczonego błędami formalnymi, w sytuacji, gdy strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika.
Zdaniem autorki
Agnieszka Lis, prawnik w RESIST Rezanko Sitek
Celem nowelizacji było przekształcenie EPU w alternatywę dla zwykłego procesu. Nowelizacja wprowadziła zasadę obligatoryjnego umorzenia postępowania w sytuacji, gdy nie można go kontynuować w trybie, w którym został zainicjowany, ze względu na brak podstaw do wydania nakazu zapłaty lub wniesienia przez pozwanego sprzeciwu. Zmianie uległ także system doręczeń w postępowaniu elektronicznym. Zmiany zasady procedowania w EPU radykalnie zmieniły tryb postępowania. Jednakże zmiany te na przestrzeni następnych lat mogą niestety przynieść skutek odwrotny od zamierzonego. Zamiast usprawnienia postępowania i funkcjonowania e-sądu, postępowania mogą ulec wydłużeniu.
Część podmiotów, które masowo dochodzą roszczeń, może zdecydować się na rezygnację z tego trybu. Szybciej, skuteczniej i taniej będzie bowiem wytoczyć powództwo w trybie zwykłym. Jednak to może z kolei skutkować nadmiernym obciążeniem sądów cywilnych i wydłużeniem oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy.
Problematyczne dla sądów może okazać się także ustalenie, czy powód wystąpił z tym samym czy z nowym żądaniem. Z tego względu z punktu widzenia powoda, niezwykle istotnym będzie wykazanie, że skutecznie wytoczył powództwo w EPU, aby móc powoływać się na skutki prawne z tym związane (m.in. przerwanie biegu przedawnienia roszczenia).
Niewątpliwie sytuacja prawna związana z nowelizacją przepisów EPU jest jeszcze stosunkowo nowa i rozwojowa. Dopiero w ciągu najbliższych lat zostanie wypracowany pogląd w orzecznictwie odnośnie prawidłowego stosowania nowych przepisów. Pozostaje to na razie jednak daleką przyszłością.