Test zaspokojenia, nowa instytucja przewidywana w prawie restrukturyzacyjnym, ma dać wierzycielom niezbędną wiedzę co do tego, czy opłaca się zawrzeć układ z dłużnikiem, czy też dążyć do jego upadłości. I chociaż nie budzi większych wątpliwości racjonalność tego rozwiązania w przypadku firm średnich i dużych, pojawiają się pytania, czy zasadne jest, by koszty sporządzania tego dokumentu pokrywały też małe firmy w trudnej sytuacji finansowej.
Sejm pracuje nad rządowym projektem nowelizacji ustawy – Prawo restrukturyzacyjne (druk nr 1263). Implementuje on do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy 2019/1023, zwanej „dyrektywą drugiej szansy”. Został skierowany do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która do 24 czerwca br. ma przedstawić swoje sprawozdanie.
Kontrowersje na dalszym etapie prac może wzbudzić przewidziany w projekcie test zaspokojenia. Będzie to dokument sporządzany na początku postępowania, zawierający wycenę majątku dłużnika i przewidywany stopień zaspokojenia wierzycieli w alternatywnych wariantach dalszego postępowania. Taki test ma dać wierzycielom informacje, czy bardziej opłaca się zawrzeć układ z dłużnikiem, czy należy raczej dążyć do ogłoszenia jego upadłości.
Test zaspokojenia to koszt dla małych firm
Test będzie sporządzał nadzorca lub zarządca, ale koszty obciążą majątek dłużnika. Projektodawca zdecydował więc, że obowiązek nie będzie dotyczył dłużników będących mikroprzedsiębiorcami. – Wymóg sporządzenia testu zaspokojenia pozostanie jednak obowiązujący w sprawach małych przedsiębiorców, w tym nawet niewielkich firm zatrudniających zaledwie kilkunastu pracowników – pisze w uwagach skierowanych do Sejmu Agnieszka Majewska, rzeczniczka małych i średnich przedsiębiorców.
Jak dodaje, z docierających do niej sygnałów wynika, że koszty usług niezbędnych do przygotowania testu zaspokojenia, mogą wynosić nawet kilkadziesiąt tys. zł. Nie są to szacunki odosobnione. Piotr Kieloch, adwokat, doradca restrukturyzacyjny w Resist Rezanko Sitek zapytany o to przez Prawo.pl wskazuje, że koszt sporządzenia wyceny – w zależności od przyjętej metody, zakresu majątku i stopnia skomplikowania – to od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych.
– Przypomnieć przy tym należy, że mowa tutaj o małych przedsiębiorcach zagrożonych upadłością, dla których każdy dodatkowy wydatek może doprowadzić do konieczności likwidacji firmy i tworzonych w niej miejsc pracy zamiast przeprowadzenia restrukturyzacji umożliwiającej dalsze funkcjonowanie – pisze dalej Agnieszka Majewska.
I postuluje, by zmienić treść proponowanego art. 10a ust. 4 Prawa restrukturyzacyjnego, który w obecnym kształcie wyłącza spod obowiązkowego testu mikroprzedsiębiorców. Przepis zostałby rozszerzony także na dłużników mających status małych przedsiębiorców.
Zdania prawników podzielone
Tego typu uwagi pojawiały się już wcześniej na etapie prac rządowych. Odpowiedzialne za projekt Ministerstwo Sprawiedliwości uznało jednak, że tylko mikroprzedsiębiorcy prowadzą działalność w niewielkim zakresie i nie posiadają odpowiedniego zaplecza do tworzenia dodatkowych dokumentów.
Prawnicy zapytani o opinie nie są jednoznaczni. Norbert Frosztęga, adwokat, doradca restrukturyzacyjny z kancelarii Zimmerman Sierakowski Frosztęga uważa, że z jednej strony postulat rzeczniczki MŚP jest zrozumiały. – Im więcej środków uda się zaoszczędzić na kosztach postępowania restrukturyzacyjnego, tym – przynajmniej teoretycznie – więcej może trafić do wierzycieli. Warto jednak pamiętać, że test zaspokojenia może zostać sporządzony przez nadzorcę lub zarządcę bez konieczności angażowania zewnętrznych doradców, co ogranicza koszty – wskazuje.
Piotr Kieloch zwraca uwagę, że o ile nie zostanie ustanowiony zarządca, zlecenia wykonania wyceny wartość przedsiębiorstwa dłużnika w wariancie restrukturyzacyjnym i upadłościowym (która to wycena stanowi element testu zaspokojenia) osobie trzeciej wymagać będzie zgody dłużnika. – Obawy o automatyczny wzrost kosztów są więc nieco przesadzone – dłużnik w większości przypadków będzie zachowywał kontrolę nad zakresem i formą wyceny – mówi mec. Kieloch.
Z kolei Marcin Bandurski, adwokat, doradca restrukturyzacyjny i wspólnik w kancelarii Prokurent „z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę rzeczniczki MŚP”. – W drobnych strukturach organizacyjnych test zaspokojenia może okazać się droższy niż uproszczona wycena w upadłości. Wymaganie go od małych firm prowadziłoby do efektu „paraliżu kosztowego”, czyli rezygnacji z restrukturyzacji i przechodzenia od razu do upadłości albo likwidacji – dokładnie odwrotnie do celu unijnej dyrektywy i polskiej ustawy – Prawo restrukturyzacyjne – wskazuje.
Małe firmy, czyli jakie
Wszyscy rozmówcy Prawo.pl zwracają uwagę na to, że małe firmy to dość szeroka kategoria. Przypomnijmy, że zgodnie z definicją z art. 7 ust. 2 ustawy – Prawo przedsiębiorców, do tej kategorii zalicza się przedsiębiorców zatrudniających do 50 pracowników i osiągających roczny obrót do 10 mln euro.
Mec. Bandurski uważa, że koszty sporządzenia testu – szczególnie honoraria doradców restrukturyzacyjnych i wyceniających – mogą przekroczyć możliwości takich firm. Mec. Frosztęga wskazuje zaś, że status małego przedsiębiorcy obejmuje firmy o całkiem znaczącej skali działania, więc nie jest tak, że każda taka firma to podmiot z minimalnymi zasobami. Mec. Kieloch dodaje, że często są to firmy o znacznej skali działalności, nieporównywalnej z typowym jednoosobowym warsztatem usługowym.
– Tacy przedsiębiorcy są mali tylko z definicji, a skala ich działalności może być duża, tak jak i znaczny może być poziom ich zadłużenia oraz liczba wierzycieli. W takich sytuacjach test zaspokojenia stanowić będzie kluczowy dokument w postępowaniu restrukturyzacyjnym, i to nie tylko na etapie głosowania, ale również zatwierdzania układu – mówi Piotr Kieloch.
Również Norbert Frosztęga zwraca uwagę na praktyczną rolę testu, który ma ułatwiać wierzycielom ocenę zasadności obranego kierunku restrukturyzacji i proponowanych zasad zaspokojenia, a zatem powinien ułatwiać podjęcie decyzji co do sposobu głosowania nad układem.
– Podobną funkcję już dziś pełni test prywatnego wierzyciela w planie restrukturyzacyjnym. I choć formalnie dotyczy on wierzycieli publicznoprawnych, to jego odpowiednia analiza służy też pozostałym wierzycielom. Test zaspokojenia będzie zatem raczej rozwinięciem istniejących już dokumentów niż całkowicie nowym, kosztownym opracowaniem – podsumowuje mec. Frosztęga.
Propozycje kompromisu
Agnieszka Majewska w piśmie do Sejmu wskazała, że dopuszcza wprowadzenie katalogu przypadków, w których wymóg sporządzenia testu zaspokojenia znajdowałby zastosowanie również wobec małych przedsiębiorców. – Podkreślić jednak należy, że zasadą powinno być wyłączenie obowiązku sporządzenia testu w postępowaniach w sprawach mikroprzedsiębiorców oraz małych przedsiębiorców, jako wymogu nieadekwatnego do sytuacji i możliwości tych podmiotów w obliczu krytycznych trudności finansowych – zaznacza.
Także mec. Bandurski ma propozycje kompromisową. – Rozwiązanie legislacyjne mogłoby obejmować zwolnienie małych przedsiębiorców z testu zaspokojenia, z możliwością nakazu przez sąd jego sporządzenia, gdy łączna wartość zobowiązań przekracza ustalony próg (np. 5 mln zł) albo gdy sprzeciw zgłosi kwalifikowana większość wierzycieli – opisuje.
Mec. Kieloch uważa natomiast, że właściwym rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie możliwości odstąpienia – za zgodą sędziego-komisarza – od sporządzania testu zaspokojenia w przypadkach, gdy ze względu na niewielką skalę działalności, ograniczoną wartość majątku lub małą liczbę wierzycieli jego sporządzenie byłoby niecelowe. – Takie elastyczne podejście pozwalałoby lepiej zrównoważyć potrzebę ochrony interesów wierzycieli z realiami funkcjonowania rzeczywiście małych przedsiębiorców – uważa prawnik.
