Co do zasady, nie ma możliwości prowadzenia jednocześnie dwóch postepowań: egzekucyjnego oraz sanacyjnego w stosunku do przedsiębiorcy będącego dłużnikiem. Od zasady tej są wyjątki.
Postępowanie sanacyjne jest jednym z rodzajów postępowania restrukturyzacyjnego, którego celem jest przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, za pomocą podejmowanych w jego toku działań sanacyjnych, przy jednoczesnym zapewnieniu mu ochrony przed egzekucją oraz zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Jak każde postępowanie restrukturyzacyjne, sanacja realizuje naczelny cel, którym jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika.
Postępowania egzekucyjne
W praktyce rzadko się zdarza, by przed otwarciem postępowania sanacyjnego przeciwko dłużnikowi nie zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne. Problemem jest jednak to, iż dochodzi do wszczynania nowych postępowań egzekucyjnych już w toku postępowania sanacyjnego i zajmowania majątku dłużnika, który stanowi masę sanacyjną.
Przedsiębiorca tracący płynność finansową, a więc nieregulujący wszystkich zobowiązań wynikających z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, naraża się na działania podejmowane przez jego wierzycieli, w celu wyegzekwowania przysługujących im należności. To właśnie ich ilość, wysokość i rodzaj determinuje konieczność wszczęcia, w stosunku do tego przedsiębiorcy, postępowania restrukturyzacyjnego, bądź w skrajnych wypadkach postępowania upadłościowego. Natomiast z punktu widzenia konkretnego wierzyciela dochodzenie należności na początkowym etapie polegało będzie przede wszystkim na uzyskaniu tytułu egzekucyjnego (wyroku, nakazu zapłaty), klauzuli wykonalności na ten tytuł egzekucyjny, a kolejno skierowanie wniosku o wszczęcie egzekucji do komornika sądowego. Tak bowiem w skrócie wygląda proces sądowego dochodzenia należności z perspektywy indywidualnego wierzyciela.
Które postępowanie ma pierwszeństwo sanacyjne, czy egzekucyjne
Postępowaniu sanacyjnemu ustawodawca nadał prym nad postepowaniem egzekucyjnym, prowadzonym przez komornika sądowego. Jest to uzasadnione istotą postępowania restrukturyzacyjnego, które ma spełnić swoją fundamentalną funkcję, czyli pozwolić na uniknięcie bankructwa, a jednocześnie umożliwić prowadzenie dotychczasowej działalności gospodarczej. Nie można zatem jednocześnie prowadzić skutecznie obu rodzajów postępowań w stosunku do przedsiębiorcy.
W momencie wydania i ogłoszenia postanowienia o otwarciu postepowania sanacyjnego zmienia się sytuacja prawna przedsiębiorcy – może on zostać pozbawiony możliwości samodzielnego zarządu nad przedsiębiorstwem (i co do zasady tak się dzieje), zaś funkcję tę pełnić będzie podmiot wykwalifikowany – zarządca masy sanacyjnej. Jako pozasądowy organ postępowania pełni on szczególną rolę w postępowaniu sanacyjnym. Przede wszystkim stosuje działania sanacyjne, mające na celu poprawę kondycji finansowej dłużnika, które pozwolą na wykonanie zawartego układu.
Istotna z punktu widzenia wierzycieli przedsiębiorcy, w stosunku do którego otwarto postępowania sanacyjne, jest masa sanacyjna. Składa się na nią mienie służące do prowadzenia przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika. Skład masy sanacyjnej ustala zarządca masy sanacyjnej w drodze przeprowadzonego spisu inwentarza po otwarciu postępowania sanacyjnego. Stanowi nadto podstawowe źródło środków potrzebne do realizacji celów postępowania restrukturyzacyjnego. Oczywistym jest zatem, iż masa sanacyjna musi korzystać ze szczególnej ochrony.
Zawieszenie postępowań egzekucyjnych
Ustawodawca jasno określił wpływ postępowania sanacyjnego na postępowanie egzekucyjne: postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed otwarciem postępowania sanacyjnego ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego (art. 312 Prawa restrukturyzacyjnego). Jeśli zatem komornik, nawet gdy nie posiadał wiedzy o otwarciu postępowania sanacyjnego, podjął czynności egzekucyjne, to powinny one zostać uchylone. Niedopuszczalne jest bowiem podejmowanie czynności egzekucyjnych w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym. Wydanie przez komornika postanowienia o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego ma charakter wyłącznie informacyjny.
PRZYKŁAD
Komornik sądowy prowadzi egzekucję przeciwko dłużnikowi XXYY sp. z o.o. od lutego 2024 roku pod sygnaturą akt GKm 45/24. 28 czerwca 2024 roku komornik dokonał zajęć wierzytelności dłużnika, przysługujących mu od innych przedsiębiorców, na rzecz których wykonywał usługi. 13 września 2024 roku zarządca masy sanacyjnej XXYY sp. z o.o. poinformował komornika, iż 8 maja 2024 roku otwarto postępowanie sanacyjne w stosunku do dłużnika XXYY Sp. z o.o. Postępowanie egzekucyjne z mocy samego prawa zostało zawieszone z dniem 8 maja 2024 roku, zatem zajęcia wierzytelności dokonane 28 czerwca 2024 roku muszą zostać uchylone jako niedopuszczalne.
Zajęcia majątku dłużnika dokonane przez komornika przed otwarciem postepowania sanacyjnego co do zasady pozostają w mocy. Przepisy prawa przewidują natomiast procedurę uchylenia takich zajęć wyłącznie przez sędziego-komisarza na wniosek dłużnika lub zarządcy masy sanacyjnej i tylko jeśli jest to konieczne do dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Oznacza to, iż nie zawsze i nie każde zajęcie zostanie uchylone. Badanie zasadności wniosku o uchylenie zajęcia należy do wyłącznej kompetencji sędziego-komisarza w trybie art. 312 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego. W razie uwzględnienia wniosku, sędzia-komisarz doręcza postanowienie w tym przedmiocie również komornikowi sądowemu.
Ważnym natomiast aspektem jest to, iż komornik wszelkie uzyskane sumy w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym ma obowiązek przekazać do masy sanacyjnej. Nie będzie miał zatem zastosowania art. 808 Kodeksu postępowania cywilnego, który obliguje komornika do przekazywania środków pieniężnych, które nie podlegają natychmiastowemu wydaniu wierzycielowi, na rachunek depozytowy ministra finansów.
Niedopuszczalność wszczęcia egzekucji
Niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego po otwarciu postępowania sanacyjnego. Informację o otwarciu postępowania sanacyjnego w stosunku do przedsiębiorcy można znaleźć w jawnym rejestrze KRZ (Krajowy Rejestr Zadłużonych). Zwrócić uwagę należy na zapis art. 8001 § 1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego, w myśl którego organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji, jeśli wniosek o wszczęcie egzekucji z innych przyczyn jest niedopuszczalny. Nie ulega wątpliwości, iż o niedopuszczalności wszczęcia egzekucji stanowi przepis art. 312 ust. 4 Prawa restrukturyzacyjnego. W praktyce natomiast zdarza się, iż postępowania egzekucyjne są wszczynane przez komorników, co rodzi konieczność podejmowania interwencji przez zarządcę masy sanacyjnej.
Czy komornicy sądowi mają zatem obowiązek badać wpisy dotyczące dłużnika w Krajowym Rejestrze Zadłużonych przed wszczęciem egzekucji w danej sprawie? Taki obowiązek można wywieść z art. 8001 Kodeksu postępowania cywilnego. Natomiast postulatem de lege ferenda skierowanym do ustawodawcy jest wprowadzenie wyraźnego obowiązku w tym zakresie. Powyższe pozwoliłoby uniknąć wielu niepotrzebnych działań, które nierzadko kończą się koniecznością zaskarżania niezasadnych czynności egzekucyjnych.
Wyjątki od zasady niedopuszczalności egzekucji
Nie do wszystkich postępowań egzekucyjnych powyższa procedura będzie miała zastosowanie. Wyjątkiem jest egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę (art. 312 ust. 5 Prawa restrukturyzacyjnego). Egzekucje w tym przedmiocie mogą być prowadzone niezależnie od otwartego postępowania sanacyjnego, co w konsekwencji powoduje, iż faktycznie takie egzekucje prowadzone mogą być ze składników majątku dłużnika wchodzące do masy sanacyjnej. Ustawodawca unormował te wyjątki z uwagi na szczególnych charakter tych należności.
PRZYKŁAD
Zarządca masy sanacyjnej XXYY Sp. z o.o. zwrócił się do komornika sądowego o natychmiastowe umorzenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego pod sygnaturą akt Kmp 3/25, które zostało wszczęte po otwarciu postępowania sanacyjnego w stosunku do XXYY Sp. z o.o. Komornik odmówił umorzenia postępowania egzekucyjnego wskazując, iż przedmiotem postępowania egzekucyjnego jest egzekucja renty z tytułu odszkodowania za wywołanie niezdolności do pracy.
Podstawa prawna
– Ustawa z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. DzU z 2024, poz. 1658 ze zm.);
– Ustawa z 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne (tekst jedn. DzU z 2024, poz. 1428 ze zm.)
Zdaniem autora
Kamil Paweł Szmidt, adwokat w RESIST Rezanko Sitek
Problematyka wpływu otwarcia postępowania sanacyjnego w stosunku do dłużnika na toczące się przeciwko niemu postępowania egzekucyjne, prowadzone na rzecz indywidualnych wierzycieli, jest nadal aktualna. Dzieje się tak, mimo, że przepisy w tym zakresie nie stwarzają wątpliwości, co do ich prawidłowej wykładni. Celem ustawodawcy jest stworzenie pewnej nadrzędności postępowania sanacyjnego nad postępowaniem egzekucyjnym w celu zapewnienia jego prawidłowego przebiegu. Szczególnej ochronie podlega zaś masa sanacyjna, która odgrywa fundamentalną rolę w procesie sanacyjnym dłużnika, jednocześnie stanowiąc zabezpieczenie słusznych interesów wierzycieli. Niewątpliwie wszczęcie egzekucji odnosi bezpośredni skutek w majątku dłużnika, a co za tym idzie, w razie otwartego postępowania sanacyjnego, w masie sanacyjnej.
1 grudnia 2021 roku weszły w życie przepisy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych powołujące do życia ten właśnie jawny rejestr. Nie zawsze jednak komornicy sądowi wszczynając egzekucję w sprawie, badają czy dłużnik wskazany we wniosku figuruje w tym rejestrze, co należy uznać za działanie nieprawidłowe. W praktyce to na zarządcy masy sanacyjnej będzie spoczywał ciężar składania wniosków czy skarg na czynności komornika. Sytuacja taka powoduje konieczność pewnego rodzaju walki zarządcy masy sanacyjnej z toczącymi się postępowania egzekucyjnymi.
