Braki w składzie jednostki organizacyjnej nie wstrzymają już postępowania egzekucyjnego. Sąd może dla spółki ustanowić kuratora. Koszty ustanowienia kuratora obciążają dłużnika i zwraca się je sądowi po ich wyegzekwowaniu.
Prowadzenie egzekucji przeciwko podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną może napotkać dodatkowe problemy. W praktyce bardzo często można było spotkać się z próbami przedłużania czy bojkotowania postępowania egzekucyjnego przez osoby zarządzające jednostkami organizacyjnymi m.in. spółkami prawa handlowego. Wystarczyło bowiem spowodować braki w składzie jednostki organizacyjnej. Działanie takie powodowało konieczność zawieszenia postępowania egzekucyjnego oraz wszczęcie czasochłonnej procedury ustanowienia kuratora na podstawie art. 69 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Instytucja ta stosowana była w postępowaniu egzekucyjnym odpowiednio na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. Każdorazowo w takiej sytuacji postępowanie egzekucyjne do czasu ustanowienia kuratora nie mogło być kontynuowane, zaś wyznaczone terminy czynności egzekucyjnych (m.in. licytacje ruchomości i nieruchomości, czynności opisu i oszacowania, czynności w trybie art. 814 k.p.c.) zniesione.
Postępowania w toku
Odpowiedzią ustawodawcy na oczywistą celowość nowelizacji przepisów w tym zakresie było wprowadzenie szczególnej instytucji kuratora w postępowaniu egzekucyjnym. Na mocy ustawy z 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (art. 1 pkt 108) do kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono art. 8181 k.p.c. Przepis ten wszedł w życie z dniem 1 lipca 2023 roku. Natomiast obowiązuje on również w sprawach wszczętych i niezakończonych przed tą datą. Przepisy przejściowe umożliwiły zatem ujednolicenie stosowania tego przepisu, bez względu na datę wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Ustawodawca tym samym zabezpieczył również postępowania będące w toku.
UWAGA!
Przepis art. 8181 k.p.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do obowiązującego art. 69 k.p.c. Kurator ustanawiany w trybie art. 8181 k.p.c. jest instytucją prawa egzekucyjnego, zaś art. 69 k.p.c. ze swojej istoty dotyczy postępowania sądowego.
Podstawy ustanowienia kuratora
Podstawą ustanowienia kuratora, o którym mowa w art. 8181 k.p.c. są braki w składzie organów jednostki organizacyjnej. Należy przez to rozumieć wyłącznie takie braki, które uniemożliwiają skuteczną reprezentację podmiotu. Stwierdzenie braków w składzie organu jednostki organizacyjnej nie stanowi podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego z tych powodów jest działaniem nieprawidłowym i taka czynność komornika podlega uchyleniu. Przepis ten stanowi wyjątek od zasady określonej w art. 818 k.p.c., iż komornik zawiesza postępowanie egzekucyjne z urzędu w razie stwierdzenia, iż dłużnik lub wierzyciel nie ma zdolności procesowej. Mając to na względzie należy stwierdzić, iż ustawodawca wprowadzając art. 8181 k.p.c. ograniczył zakres obowiązywania art. 818 k.p.c. do wierzyciela nie mającego zdolności procesowej (zarówno osoba fizyczna jak i podmiot niebędący osobą fizyczną) oraz dłużnika będącego osobą fizyczną.
Dotychczas, gdy dłużnikiem była jednostka organizacyjna, np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, mechanizm umożliwiający wstrzymanie egzekucji stosowany przez dłużników był bardzo prosty. Polegał on bowiem na odwołaniu członka lub członków zarządu, powodując tym samym braki uniemożliwiające reprezentację podmiotu. Na wierzycielu spoczywał ciężar ustanowienia kuratora oraz pokrycia kosztów sądowych z tym związanych. Nierzadko takie postępowania trwały nawet kilkanaście miesięcy. Samo zaś ustanowienie kuratora wcale nie gwarantowało, iż dalszy tok postępowania będzie zabezpieczony. Wystarczyło, że dłużnik usunie braki uniemożliwiające skuteczną reprezentację spółki. Działania takie stanowiły niewątpliwie patologie, które wymagały interwencji ustawodawcy.
Nowe przepisy usprawniły również kwestię wystąpienia przesłanek do ponownego ustanowienia kuratora w tej samej sprawie z przyczyn opisanych wcześniej. Ustawodawca wprowadził ogólną zasadę, iż w miarę możliwości sąd wyznaczy na kuratora tą samą osobę co poprzednio. Działanie takie ma znaczenie nie tylko ekonomiczne ale również praktyczne. Kurator poprzednio zastępujący dłużnika ma już bowiem rzetelną wiedzę o toczącym się postępowaniu oraz jego specyfice, co pozwoli mu na szybsze i sprawniejsze działanie w sprawie.
Ustawodawca wprowadził szczególny rodzaj procedury ustanowienia kuratora na tej podstawie. Obowiązek podejmowania działań w tym zakresie został przerzucony na komornika i sąd, zaś sam wierzyciel nie musi podejmować żadnych działań, w szczególności składać do sądu wniosku o ustanowienie kuratora, ponosić kosztów związanych z ustanowieniem kuratora czy wykazywać zasadność takiego wniosku. Mimo, iż sąd ustanawia kuratora z urzędu to impulsem podjęcia działania przez sąd jest informacja przekazana wraz z aktami egzekucyjnymi przez komornika. Oznacza to, iż komornik po powzięciu informacji o brakach w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem uniemożliwiających skuteczną reprezentację ma obowiązek taką informację przekazać wraz z aktami egzekucyjnymi do sądu. Inny tryb postępowania w takiej sytuacji jest nieprawidłowy. W szczególności komornik nie może uzależniać podjęcia tych działań od wniosku wierzyciela czy zobowiązywanie wierzyciela do inicjowania postępowania o ustanowienie kuratora przed sądem.
Ważna kwestią natomiast jest, iż ustanowienie kuratora nie jest obligatoryjne. Kwestia ta została pozostawiona sądowi, który ma obowiązek zbadać czy ustanowienie kuratora jest niezbędne dla ochrony interesów dłużnika, a majątek dłużnika wystarcza na pokrycie kosztów związanych z ustanowieniem kuratora. Dopiero po wystąpieniu łącznie tych dwóch przesłanek sąd ma obowiązek ustanowić kuratora. Ustawodawca tym samym dopuścił możliwość prowadzenia egzekucji przeciwko podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną, która nie posiada zdolności procesowej. W razie konieczności komornik wstrzymuje się z czynnościami egzekucyjnymi do czasu wydania postanowienia w przedmiocie ustanowienia kuratora. Decyzja w tym zakresie została pozostawiona komornikowi. Komornik powinien brać pod uwagę okoliczności i charakter sprawy. Oczywistym wydaje się, iż komornik powinien wstrzymać się z dokonaniem czynności, których skutków nie będzie dało się odwrócić. Sąd ustanawia kuratora wydając postanowienie w tym przedmiocie.
UWAGA!
Doręczenie pisma kuratorowi dokonane w ciągu dwóch tygodni od dnia otrzymania przez komornika informacji o uzupełnieniu braków w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem jest skuteczne wobec dłużnika.
Koszty ustanowienia kuratora
Koszty ustanowienia kuratora w trybie art. 8181 k.p.c. w żadnej mierze nie mogą obciążać wierzyciela, nawet tymczasowo. Nie ma zatem żadnej podstawy prawnej do wzywania wierzyciela do pokrycia zaliczki na ustanowienie kuratora. Na podstawie art. 8181 § 5 k.p.c. koszty ustanowienia kuratora obciążają dłużnika i zwraca się je sądowi po ich wyegzekwowaniu, z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi należnościami. Ustawodawca w uzasadnieniu projektu ustawy o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 9 marca 2023 roku (druk sejmowy Nr 2650, Sejm IX kadencji, pkt 102, s. 57-58) wskazał iż „Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami kurator ma być ustanawiany „do sprawy” przez sąd nadzorujący egzekucję, analogicznie do rozwiązań znanych z art. 802 k.p.c. Dla usprawnienia postępowania przyjmuje się, że kurator ustanawiany jest z urzędu, bez potrzeby uiszczania przez wierzyciela zaliczek, albowiem na etapie przymusowego wykonania tytułu wykonawczego państwo jest zobowiązane udzielić wierzycielowi jak najdalej idącego wsparcia”.
Koszty ustanowienia kuratora ponosi tymczasowo Skarb Państwa, zaś zwrot tych kosztów będzie dokonany z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi należnościami. Próby obciążania wierzyciela kosztami ustanowienia kuratora, choćby tymczasowe stanowi działanie niezgodne nie tylko z wolą ustawodawcy, ale również z obowiązującym prawem. W aspekcie praktycznym natomiast wierzyciele, i tak częściowo zostaną pokrzywdzeni tym faktem bowiem ewentualna kwota uzyskana z egzekucji np. z nieruchomości, zostanie pomniejszona o koszty ustanowionego kuratora. Tym samym uszczuplona zostanie kwota do podziału między wierzycieli.
Wysokość wynagrodzenia przysługującego kuratorowi należy ustalać zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej. Co do zasady wysokość wynagrodzenia kuratora stanowi kwota nieprzekraczająca 40 proc. stawek minimalnych za czynności adwokackie lub radcowskie. Głównym wyznacznikiem zatem ustalania tychże stawek jest wartość przedmiotu sporu oraz czy w danym postępowaniu egzekucyjnym prowadzona jest egzekucja z nieruchomości.
Błąd ustawodawcy
Stosowanie nowych przepisów wywołuje w praktyce uzasadnione wątpliwości. Za błąd ustawodawcy należy uznać brak dostosowania art. 13 § 2 ustawy z dnia o kosztach komorniczych do wprowadzonego art. 8181 k.p.c. Przepis ten mówi bowiem wyłącznie o zaliczce na poczet kuratora pobranej od wierzyciela.
Prawidłowy tryb postępowania składa się z kilku etapów i wygląda następująco:
- przekazanie akt egzekucyjnych przez komornika do sądu wraz z informacją o brakach uniemożliwiających działanie dłużnika – art. 8181 § 2 k.p.c.;
- ustanowienie przez sąd z urzędu kuratora dla dłużnika na podstawie art. 8181 § 2 k.p.c., o ile spełnione zostały przesłanki określone w tym przepisie;
- wyłożenie zaliczki na poczet kuratora przez Skarb Państwa – sąd i niezwłoczne jej przekazanie komornikowi – art. 13 § 2 u.k.k. w zw. z art. 8181 § 5 k.p.c.;
- przyznanie przez komornika należności przysługujących kuratorowi – art. 13 § 2 u.k.k.
Podstawy prawne
- Ustawa z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. DzU z 2023, poz. 1550 ze zm.);
- Ustawa z 28 lutego 2018 roku o kosztach komorniczych (tekst jedn. DzU z 2024, poz. 377);
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 roku w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (teks jedn. DzU z 2018, poz. 536).
Zdaniem autora
Kamil Paweł Szmidt, adwokat w RESIST Rezanko Sitek
Nowelizację przepisów wprowadzającą instytucję kuratora w postępowaniu egzekucyjnym należy ocenić jako słuszną i niezbędną. Instytucja ta ma fundamentalne znaczenie jako narzędzie mające zapewnić prawidłowy tok postępowania egzekucyjnego. Można wyrazić ubolewanie z tego powodu, że nowelizacja ta została uchwalona tak późno. Za wadę uznać należy brak idącego za tą zmianą dostosowania przepisów ściśle powiązanych z instytucją kuratora. Z praktycznego punktu widzenia powoduje to pewne rozbieżności zarówno w wykładni jak i stosowaniu omawianych przepisów. Oczywiście mimo to ratio legis tej nowelizacji zostaje zachowane, a tym samym możliwości skutecznego bojkotowania postępowania egzekucyjnego przez osoby zarządzające spółką, za pomocą celowego powodowania braków w składzie zarządu, została ograniczona do minimum. Zmienia to również zasadniczo sytuację wierzycieli, z których to został zdjęty ogromny ciężar związany z inicjowaniem postępowania o ustanowienie kuratora. Wierzyciel zyskuje zatem nie tylko czas ale również nie musi ponosić dodatkowych kosztów związanych z takim postępowaniem.