Po nowelizacji przepisów postępowanie o zatwierdzenie układu powinno stać się skutecznym remedium na rozwiązywanie problemów płynnościowych zadłużonych przedsiębiorców, w szczególności w ich pierwszej, początkowej fazie i jako takie powinno być atrakcyjne dla dłużników.

Od 1 grudnia 2021 roku weszły w życie przepisy gruntownie modyfikujące postępowanie o zatwierdzenie układu. Do tej pory – choć odbywające się w zasadniczej części poza sądem w odformalizowanej procedurze – nie budziło ono prawie żadnego zainteresowania. Po nowelizacji przepisów, powinno stać się skutecznym remedium na rozwiązywanie problemów płynnościowych zadłużonych przedsiębiorców.

Podstawą uproszczona restrukturyzacja

Niewątpliwy sukces uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, nieobowiązującej już dziś instytucji prawnej, mającej z założenia doraźnie antykryzysowe zastosowanie, wyznaczył kierunek zmian dla jednego z podstawowych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych. Wraz z nowelizacją przepisów o postępowaniu o zatwierdzenie układu, do polskiego porządku prawnego na stałe wprowadzono mechanizm przesądzający o olbrzymiej popularności uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. Chodzi o możliwość uzyskania przez dłużnika okresowego immunitetu egzekucyjnego oraz ochrony kontraktowej bez konieczności składania wniosku restrukturyzacyjnego i związanej z tym często przeciągającej się weryfikacji sądowej.

Istota postępowania o zatwierdzenie układu jest prosta. Zadłużony przedsiębiorca zawiera z wybranym przez siebie doradcą restrukturyzacyjnym (nadzorcą układu) umowę o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania, a następnie z jego pomocą próbuje doprowadzić do zawarcia układu, czyli swoistej ugody między dłużnikiem a wierzycielami. Dopiero, w razie przyjęcia układu, do sądu składany jest wniosek o jego zatwierdzenie. Układ zaczyna obowiązywać regulując stosunki między dłużnikiem i wierzycielami po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o jego zatwierdzeniu.

Obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego

Po zmianie przepisów, w postępowaniu o zatwierdzenie układu można dokonać w Krajowym Rejestrze Zadłużonych obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego (dzień układowy określa uprawnienia wierzycieli do głosowania nad układem oraz skutki przyjętego układu). Z dniem dokonania obwieszczenia wiążą się daleko idące skutki wpływające na zadłużonego przedsiębiorcę i jego otoczenie. Od tego dnia zaczynają obowiązywać tymczasowo nowe reguły w relacjach z wierzycielami i kontrahentami. Ich celem jest stworzenie prawnych uwarunkowań, które poprzez czasowe ustabilizowanie sytuacji finansowej dłużnika, dadzą mu szansę na wypracowanie porozumienia z wierzycielami.

O obwieszczeniu o ustaleniu dnia układowego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych nie będzie jednak decydował swobodnie dłużnik, tylko nadzorca układu, z którym dłużnik zawiera umowę o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania restrukturyzacyjnego. Co istotne, możliwość dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego uzależniona jest od uprzedniego sporządzenia spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacji.

WAŻNE!

Obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego nie jest możliwe, jeśli w ciągu dziesięciu ostatnich lat wobec dłużnika było prowadzone postępowanie o zatwierdzenie układu, albo w ciągu ostatnich dziesięciu lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli.

W przypadku stwierdzenia zaistnienia powyżej opisanej okoliczności, nadzorca układu jest zobowiązany odmówić dokonania obwieszczenia. Na decyzję nadzorcy dłużnikowi przysługuje jednak skarga do sądu restrukturyzacyjnego.

WAŻNE!

Od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego do dnia prawomocnego umorzenia postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu albo zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu, dłużnik pozostaje ograniczony w sprawowaniu zarządu nad swym majątkiem w ten sposób, że dokonanie każdej czynności przekraczającej zwykły zarząd wymaga zgody nadzorcy układu.

Czynność prawna przekraczająca zwykły zarząd bez uzyskania zgody nadzorcy układu będzie uznana za nieważną, a więc nie wywołującą skutków prawnych. Ponadto dłużnik jest zobowiązany do udzielania nadzorcy pełnych i zgodnych z prawdą informacji w celu wykorzystania ich w toku postępowania restrukturyzacyjnego. Udzielenie informacji nieprawdziwych lub niepełnych jest przy tym sankcjonowane odpowiedzialnością karną dłużnika.

Ochrona przed wierzycielami

Skutkiem obwieszczenia o  ustaleniu dnia układowego jest uzyskanie przez dłużnika ochrony przed wierzycielami, którzy nie mogą kierować nowych egzekucji do jego majątku, niezależnie od tego, czy dana wierzytelność jest czy też nie, objęta układem (np. niedopuszczalne jest wszczęcie egzekucji roszczeń z tytułu zawartych kontraktów, ale także roszczeń pracowniczych lub innych zabezpieczonych rzeczowo na majątku dłużnika). Natomiast postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika przed obwieszczeniem ulegną zawieszeniu z mocy prawa z tym też dniem. Dodatkowo, na wniosek dłużnika lub nadzorcy układu sędzia-komisarz będzie mógł uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym, jeżeli będzie to konieczne dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika. Jednocześnie sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze nie wydane wierzycielowi, będą zwracane na rachunek dłużnika niezwłocznie po obwieszczeniu o ustaleniu dnia układowego.

Przymus trwałości kontraktów

Kolejną korzyścią obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego dla dłużnika jest utrzymanie tzw. przymusu trwałości kontraktu, sprowadzające się do ustawowego ograniczenia kontrahenta dłużnika w możliwości rozwiązania umowy. Zgodnie z art. 256 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego (stosowanym odpowiednio) od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego nie jest dopuszczalne wypowiedzenie umowy najmu lub dzierżawy, umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, rachunku bankowego, poręczeń, gwarancji lub akredytyw, ani także – co jest nowością – żadnej z umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Przy czym spis owych umów o podstawowym znaczeniu dla dłużnika powinien zostać sporządzony przez nadzorcę układu i złożony do akt postępowania w terminie trzech tygodni od dnia otwarcia postępowania. Wprowadzając tego typu rozwiązanie ustawodawca kierował się chęcią zwiększenia skuteczności podjętych działań restukturyzacyjnych. Nie sposób bowiem nie dostrzec, jak istotną kwestią z punktu widzenia powodzenia całej restrukturyzacji jest stabilność umów o fundamentalnym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa. Kierując się chęcią zwiększenia szans na osiągnięcie celów postępowania restrukturyzacyjnego celowo wprowadzono ochronę istotnych kontraktów dłużnika, przyznając mu swojego rodzaju immunitet na czas trwania restrukturyzacji. Słusznie bowiem zauważono, że czasowe ustabilizowanie sytuacji kontraktowej dłużnika, zwiększy jego szanse na wypracowanie porozumienia z wierzycielami.

Termin na złożenie wniosku

Tak daleko idące przywileje nie są przyznane dłużnikowi bezterminowo. Znowelizowane przepisy przewidują sztywne ramy czasowe dla obowiązania korzyści wynikających z obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Jeżeli w okresie czterech miesięcy od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego zadłużony przedsiębiorca nie złoży do sądu wniosku o zatwierdzenie układu, skutki obwieszczenia, w tym immunitet egzekucyjny oraz przymus trwałości kontraktu wygasną z mocy prawa.

Rola wierzyciela

Ponieważ obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego dokonywane jest bez udziału i kontroli sądu, a jego skutki obejmują omówione wcześniej benefity w postaci chociażby immunitetu egzekucyjnego, wprowadzona została regulacja będąca swoistym „wentylem bezpieczeństwa” dla wierzycieli. Mianowicie, sąd uprawniony jest uchylić skutki dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, jeżeli będą one prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli. Przy wykładni pojęcia pokrzywdzenia należy mieć na uwadze, że każdy układ (który jest celem postępowania restrukturyzacyjnego) z natury rzeczy wiąże się z uszczerbkiem dla wierzycieli, czy to w postaci odroczenia terminu płatności, czy to w postaci umorzenia części należności, czy też w postaci konwersji wierzytelności na udziały lub akcje. Postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone jest przy tym wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością. Z zasady układ per se [samo przez się] nie może krzywdzić wierzycieli, tylko dlatego że zmierza do redukcji wysokości zadłużenia. Dlatego też krzywdzące dla wierzycieli byłoby restrukturyzowanie dłużnika w pełni wypłacalnego i niezagrożonego niewypłacalnością (albo pozornie zagrożonego niewypłacalnością). Krzywdzące dla wierzycieli byłoby także otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego niewypłacalnego dłużnika, jeżeli dłużnik nie ma obiektywnych perspektyw na zawarcie lub wykonanie układu. Postępowanie restrukturyzacyjne ma służyć jedynie czasowemu ograniczeniu w prowadzeniu wszczętych już uprzednio licznych egzekucji. Powyższej oceny nie zmienia przy tym ogólna konstatacja, że coś korzystne dla jednych wierzycieli może być skrajnie niekorzystne dla innych. Wydaje się, że przy ocenie pokrzywdzenia wierzycieli powinno się brać pod uwagę grupowy interes wszystkich wierzycieli.

Dowolność spłaty wybranych wierzycieli

Ustawodawca w ramach nowego postępowania o zatwierdzenie układu nie zdecydował się na utrzymanie obowiązującego w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym zakazu spełnienia świadczeń objętych z mocy prawa układem. Oznacza to, że po 1 grudnia 2021 roku z jednej strony wierzyciel nie może przymusowo żądać spełnienia świadczenia, lecz – z drugiej strony – dłużnik może dobrowolnie to świadczenie spełnić. Rodzi to niewątpliwie pokusę dobrowolnego zaspokojenia przez dłużnika wybranych (zaprzyjaźnionych) jedynie wierzycieli. Tutaj wydaje się, że kluczową rolę powinien odgrywać nadzorca układu bacznie przyglądający się wydatkom dłużnika.

Z drugiej jednak strony regulacja ta umożliwi spłatę niektórych (np. drobnych) wierzycieli lub wierzycieli, których spłata konieczna będzie dla zachowania ciągłości produkcji lub wykonania ważnych dla przedsiębiorcy umów. Widoczne może okazać się także takie ryzyko, że wierzyciele, wiedząc o możliwości wyboru dłużnika w spłacie zobowiązań, mogą podejmować czynności na pograniczu szantażu biznesowego oraz żądać zapłaty chociażby części długu w zamian za oddanie głosu na „tak” za proponowanym układem.

Odpowiedzialność członków zarządu

Ustawodawca wprowadzając do nowego postępowania o zatwierdzenie układu wielu benefitów z uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, w tym dotyczących zakazu prowadzenia egzekucji czy też ograniczenia wypowiadania kluczowych dla dłużnika umów, nie zdecydował się jednak na zmiany zasad dotyczące wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie.

WAŻNE!

Obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego czy też złożenie wniosku o zatwierdzenie układu nie stanowią okoliczności zwalniających od odpowiedzialności członka zarządu za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie.

Uwolnienie się od odpowiedzialności będzie dopiero możliwe, jeżeli wykazane zostanie, że we właściwym czasie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (czyli w ciągu 30 dni od zaistnienia stanu niewypłacalności) wydano postanowienie o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.

W tym kontekście wydaje się, że postępowanie o zatwierdzenie układu będzie przede wszystkim atrakcyjne dla podmiotów zagrożonych niewypłacalnością. Dla członków zarządu spółek, które stały się już niewypłacalne pozostanie rozważać, czy wraz z uruchomieniem procedury restrukturyzacyjnej dla ochrony własnych, osobistych interesów nie będzie zasadne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z wszelkimi tego konsekwencjami.

Link do artykułu: https://www.rp.pl/finanse/art19180941-korzysci-i-ograniczenia-nowego-postepowania-o-zatwierdzenie-ukladu