Oskar Sitek w Rzeczpospolitej „Zmiany w pozasądowej restrukturyzacji”

24 czerwca 2020 r., mocą ustawy z 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcą dotkniętymi skutkami Covid-19 („ustawa Covid-19″), weszła w życie nieobowiązująca wcześniej procedura, która umożliwiła firmom w kryzysie przeprowadzenie, w zasadzie pozasądowego, sprawnego oddłużenia.

Wprowadzenie do prawnego porządku tzw. uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego miało związek z zagrożeniem rozprzestrzeniania się zakażeń wirusem SARS CoV-2. Powstała bowiem konieczność zastosowania nadzwyczajnych rozwiązań chroniących przedsiębiorców i obrót gospodarczy, nawet kosztem potencjalnych ryzyk, a także wątpliwości co do możliwości otwarcia tego postępowania przez dłużników wykorzystujących uproszczoną procedurę kosztem słusznych praw wierzycieli.

Zgodnie z art. 15 ustawy Covid-19 do dnia 30 czerwca 2021 r. dłużnik, który zawarł z  doradcą restrukturyzacyjnym umowę może obwieścić w  Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu prowadzonego ze zmianami wynikającymi z tej ustawy. Tzw. uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne jest zatem postępowaniem o zatwierdzenie układu, ze zmianami wynikającymi z ustawy Covid-19.

Owa uproszczona restrukturyzacja stanowi hybrydę rozwiązań przewidzianych w innych procedurach postępowania restrukturyzacyjnego, która umożliwia dłużnikowi zawarcie układu z wierzycielami przy zapewnieniu możliwie szerokiej ochrony przed niekontrolowaną egzekucją i wypowiedzeniem kluczowych dla danego przedsiębiorstwa umów, a także przy wprowadzeniu w okresie trwania postępowania moratorium na spłatę długów (art. 16 ustawy Covid-19).

Dodatkowo, w razie zawarcia układu z wierzycielami, otwarcie uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego w terminie wymaganym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (tj. w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości) wyłączało odpowiedzialność reprezentantów dłużnika za:

• zaległości podatkowe, o których mowa w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej;

• niespłacone zobowiązania dłużnika, będącego spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, co do których egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna (art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych);

• szkodę wyrządzoną wskutek nieterminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o której mowa w art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego

Modyfikacje w restrukturyzacji

9 czerwca 2021 r. Prezydent podpisał ustawę z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2021 r., poz. 1080). Nowelizacja przedłuża o pięć miesięcy, czyli do końca listopada 2021 r. możliwość przeprowadzenia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. Po tym terminie wejdą w życie nowe przepisy, modyfikujące równie uproszczone i w istocie pozasądowe postępowanie restrukturyzacyjne jakim jest postępowanie o zatwierdzenie układu. Innymi słowy uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne w formie znowelizowanego postępowania o zatwierdzenie układu zostanie wpisane na stałe do systemu prawa, chociaż w nieco innej formie niż wynikającej z ustawy Covid-19.

Co zmienia nowelizacja?

Po pierwsze. Zasadniczym skutkiem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego będzie niezmienne powstanie tzw. zobowiązań układowych. Są to te spośród zobowiązań dłużnika, które będą podlegać następnie restrukturyzacji w ramach układu, czyli swoistej ugody pomiędzy wierzycielami a dłużnikiem, na podstawie którego dochodzi do rozłożenia długu na raty, jego częściowego umorzenia lub odroczenia terminu płatności.

Ustawa o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych zmienia jednak w tym zakresie art. 151 Prawa restrukturyzacyjnego, określający jakie wierzytelności są objęte układem. W efekcie dodania w art. 151 ust. 2a, układem będą objęte (niezależnie od zgody wierzyciela) nie tylko wierzytelności powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, ale także wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub skarbowym, o ile propozycje układowe przedstawione przez dłużnika będą przewidywać pełne zaspokojenie, w terminie określonym w układzie, tych wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi albo będą przewidywać zaspokojenie w stopniu nie niższym od tego, jakiego wierzyciel może się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia.

Po drugie. O otwarciu postępowania, poprzez obwieszczenie w Krajowym Rejestrze Zadłużonych, nie będzie już decydował swobodnie dłużnik, tylko nadzorca układu, z którym dłużnik powinien zawrzeć umowę. Zawarcie umowy z nadzorcą będzie inicjować postępowanie o zatwierdzanie układu, przy czym obwieszczenie o otwarciu postępowania nie będzie mogło nastąpić przed sporządzeniem spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacji. Dotychczas dłużnik zwolniony był z obowiązku sporządzania wstępnego planu restrukturyzacyjnego. Dłużnik, aby móc wszcząć postępowanie restrukturyzacyjne będzie musiał dodatkowo sporządzić dokument o charakterze prawno-ekonomicznym, który zawierać będzie charakterystykę przedsiębiorstwa dłużnika, analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej, wstępny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych oraz ich kosztów, a także wstępny harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych. Minimalną zawartość wstępnego planu restrukturyzacyjnego ustawodawca przewidział w art. 10 ustawy Prawo restrukturyzacyjne.

Po trzecie. Otwarcie nowego uproszczonego postępowania nie będzie możliwe, jeśli w ciągu dziesięciu ostatnich lat wobec dłużnika prowadzone było już postępowanie o zatwierdzenie układu, albo w ciągu ostatnich dziesięciu lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli.

W przypadku stwierdzenia zaistnienia wyżej opisanej okoliczność nadzorca układu będzie zobowiązany odmówić dokonania obwieszczenia, a więc w istocie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Na decyzję nadzorcy dłużnikowi będzie przysługiwać jednak skarga do sądu restrukturyzacyjnego.

Po czwarte. Podobnie jak w przypadku dotychczasowego uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, skutkiem otwarcia nowego postępowania o zatwierdzenie układu będzie uzyskanie przez dłużnika ochrony przed wierzycielami.

W trakcie postępowania obowiązywać będzie bowiem zakaz kierowania nowych egzekucji do majątku dłużnika, niezależnie od tego czy dana wierzytelność jest czy też nie jest objęta układem (np. niedopuszczalne będzie wszczęcie egzekucji roszczeń z tytułu zawartych kontraktów, ale także roszczeń pracowniczych lub innych zabezpieczonych rzeczowo na majątku dłużnika). Niedopuszczalne będzie również wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia na majątku dłużnika. Natomiast postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego ulegną zawieszeniu z mocy prawa z dniem obwieszczenia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.

Jednocześnie na wniosek dłużnika lub nadzorcy układu sędzia-komisarz będzie mógł uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym, jeżeli będzie to konieczne dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika. Dodatkowo, sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze nie wydane wierzycielowi, będą zwracane na rachunek dłużnika niezwłocznie po obwieszczeniu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.

Powyższe jest istotnym odstępstwem od obowiązujących reguł, które przewidują „jedynie” odpowiednio zawieszenie lub zakaz wszczęcia egzekucji wierzytelności objętej z mocy prawa układem, jak również nie przewidują możliwości uchylenia dokonanych przez otwarciem restrukturyzacji zajęć komorniczych w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym.

W tym przypadku ustawodawca dalece rozszerzył skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego z korzyścią dla dłużnika oraz z pokrzywdzeniem interesu wierzycieli egzekwujących. W praktyce oznaczać to będzie na przykład brak możliwości prowadzenia egzekucji wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo czy też wierzytelności pracowniczych, które ex lege wyłączone są obecnie z układu i podlegają przymusowemu ściągnięciu niezależnie od obwieszczenia przez dłużnika o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.

Po piąte. Rozwiązaniem zaczerpniętym z obecnie obowiązujących przepisów regulujących uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne będzie utrzymanie tzw. „przymusu trwałości kontraktu”, sprowadzające się do ustawowego ograniczenia kontrahenta dłużnika do rozwiązania umowy. Zgodnie z art. 256 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego (stosowanym odpowiednio) od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego nie będzie dopuszczalne wypowiedzenie umowy najmu lub dzierżawy, umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, rachunku bankowego, poręczeń, gwarancji lub akredytyw, ani także – co jest nowością – żadnej z umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Przy czym spis owych umów o podstawowym znaczeniu dla dłużnika powinien zostać sporządzony przez nadzorcę układu i winien być złożony do akt postępowania w terminie trzech tygodni od dnia otwarcia postępowania.

Po szóste. Znowelizowane przepisy będą przewidywać sztywne ramy czasowe postępowania o zatwierdzenie układu. Dłużnik będzie miał cztery miesiące od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (obwieszczenia o wszczęciu postępowania restrukturyzacyjnego) do złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Jeżeli tego nie zrobi, skutki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wygasną z mocy prawa, a zatem wygaśnie także ochrona przed wierzycielami, którą dłużnik otrzymał z dniem otwarcia restrukturyzacji.

Po siódme. Tak, jak w w obowiązujących przepisach, sąd uprawniony będzie uchylić skutki dokonania obwieszczenia o otwarciu postępowania jeżeli będą one prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli. Nowością jednak jest możliwość złożenia zażalenia na to postanowienie, przed wydaniem którego sąd może przesłuchać dłużnika, wierzyciela lub nadzorcę układu.

Po ósme. Ustawodawca nie zdecydował się na utrzymanie obowiązującego w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnemu zakazu spełnienia świadczeń objętych z mocy prawa układem (art. 16 ust. 3 pkt 3 ustawy Covid-19). Oznaczać to będzie, że po 1 grudnia 2021 r. z jednej strony wierzyciel nie będzie mógł przymusowo żądać spełnienia świadczenia, lecz z drugiej strony dłużnik będzie mógł dobrowolnie to świadczenie spełnić. Rodzi to niewątpliwie pokusę dobrowolnego zaspokojenia przez dłużnika wybranych (zaprzyjaźnionych) jedynie wierzycieli. Tutaj wydaje się, że kluczową rolę powinien odgrywać nadzorca układu bacznie przyglądający się wydatkom dłużnika.

Oskar Sitek adwokat, wspólnik w RESIST Rezanko Sitek

Nowelizację ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych oceniam pozytywnie. Celowe było wprowadzenie na stałe do Prawa restrukturyzacyjnego regulacji, która, na wzór przepisów ustawy Covid-19, pozwoli dłużnikowi na dokonanie fakultatywnego obwieszczenia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego i w ten sposób uzyskanie ochrony przez egzekucją i wypowiadaniem kluczowych z jego perspektywy umów. To właśnie to postępowanie powinno być najbardziej promowane przez ustawodawcę jako postępowanie, które będąc postępowaniem pozasądowym jest w stanie szybko i sprawnie doprowadzić do zawarcia układu. W szczególności, że uproszczone postępowanie jest skuteczne i niezwykle popularne. Blisko 90 proc. wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych stanowi uproszczone postępowanie otwierane na podstawie ustawy Covid-19, gdzie w ponad 70 proc. takich postępowań doszło do zawarcia układu. Jest to ponad dwukrotnie więcej zawartych układów niż w przypadku prowadzenia sądowych postępowań restrukturyzacyjnych. Poza tym, przepisy znowelizowanej ustawy w znacznym zakresie przyjmują rozwiązania przewidziane w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, stanowiąc jednocześnie o spójności nowych rozwiązań z prawem Unii Europejskiej.

Link do artykułu: https://www.rp.pl/Firma/307159942-Zmiany-w-pozasadowej-restrukturyzacji.html