Co wchodzi w skład małżeńskiej wspólności majątkowej?

Zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 31 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Poza rzeczami nabytymi po zawarciu związku małżeńskiego, do majątku wspólnego będą także należeć przykładowo: pobrane wynagrodzenie za pracę, dochody z działalności zarobkowej każdego z małżonków lub dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego małżonków. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków (majątek osobisty).

Zasada wspólności małżeńskiej majątkowej nie jest jednak bezwzględna. Odejście z woli małżonków od ustroju ustawowego w czasie trwania małżeństwa możliwe jest m.in. poprzez zawarcie umowy małżeńskiej majątkowej, potocznie zwanej intercyzą (na podstawie, której małżonkowie mogą wspólność ograniczyć lub ją znieść). Zawarcie intercyzy będzie jednak skuteczne wobec wierzycieli jednego z małżonków jedynie wówczas, gdy jej zawarcie było im wiadome (art. 471 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Przepisy prawa upadłościowego nie zmieniają zasad odpowiedzialności za długi małżonków. Zmieniają jednak zasadniczo sposób, w jakim dochodzi do przymusowego zaspokojenia wierzycieli. Celem postępowania upadłościowego jest bowiem spowodowanie spłaty długu za pomocą środków przymusu państwowego, określonych w prawie upadłościowym. Co istotne, odmienny sposób dochodzenia roszczeń od małżonków obowiązuje niezależnie od tego, czy postępowanie upadłościowe dotyczy przedsiębiorcy czy też konsumenta. Warto zwrócić tutaj uwagę na zasadę dominacji grupowego interesu wierzycieli w postępowaniu upadłościowym zgodnie, z którą z chwilą ogłoszenia upadłości następuje podporządkowania indywidualnych interesów małżonka upadłego, interesowi większości wierzycieli.

Jakie są skutki ogłoszenia upadłości jednego z małżonków dla ich majątku?

Stosownie do art. 124 ust. 1 prawa upadłościowego z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, przy czym, jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, całość majątku wspólnego małżonków staje się masą upadłości, a podział majątku jest prawnie niedopuszczalny. Dodatkowo, jeżeli upadły prowadził w trakcie małżeństwa działalność gospodarczą domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodu przedsiębiorstwa (art. 124 ust. 4 prawa upadłościowego). Do masy upadłości nie wchodzą jedynie przedmioty służące małżonkowi upadłego do prowadzenia własnej działalności gospodarczej, choćby były objęte majątkową wspólnością, z wyjątkiem tych rzeczy, które zostały nabyte do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Stanowi o tym art. 124 ust. 5 prawa upadłościowego.

Zasadniczym, a niejednokrotnie jedynym, uprawnieniem małżonka upadłego jest zgłoszenie w toku postępowania upadłościowego wierzytelności z tytułu udziału w majątku wspólnym i oczekiwanie jej zaspokojenia na równi (proporcjonalnie) z pozostałymi wierzycielami upadłego. W tym ostatnim zakresie zaznaczyć jednak można, że i tutaj uprawnienia małżonka dłużnika mogą zostać ograniczone, o ile przyjąć, że małżonek upadłego dłużnika może zaspokoić się jedynie w razie spłaty pozostałych wierzycieli upadłego. Temat ten, podobnie, jak kwestia statusu małżonki upadłego w postępowaniu upadłościowym, zasługuje jednak na odrębne opracowanie.

Niejednokrotnie małżonkowie przed ogłoszeniem upadłości zawierają tzw. małżeńskie umowy majątkowe, czy też dokonują umownych podziałów wspólnego majątku. Co w świetle prawa jest dopuszczalne, chociaż niejednokrotnie może okazać się nieskuteczne, jeżeli małżonkowie nie będą przestrzegać pewnych zasad przy zawieraniu intercyz.

Zawierając umowę małżeńską majątkową pamiętać przede wszystkim należy, że przepisy prawa upadłościowego zawierają sankcję bezskuteczności intercyzy, jeżeli umowa taka zostanie zawarta zbyt późno. Ustanowienie rozdzielności majątkowej lub ograniczenie wspólności w drodze umowy pozostanie skuteczne jedynie, gdy umowa została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 prawa upadłościowego). Po ogłoszeniu upadłości małżonkowie nie ustanowią też rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości, który to zakaz wynika z art. 125 ust. 2 prawa upadłościowego. Podobnie, jeżeli ustanowienie rozdzielności majątkowej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu również i takie orzeczenie będzie bezskuteczne, jeżeli zostało wydane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 125 ust. 1 prawa upadłościowego).

Co oznacza w praktyce uznanie intercyzy za bezskuteczną wobec masy upadłości?

Oznacza to, że stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami w relacjach z wierzycielami małżonka upadłego podlegają ocenie, tak jakby nie zawarto żadnej umowy małżeńskiej majątkowej lub nie zniesiono wspólności w drodze orzeczenia sądowego. Dodatkowo w razie uznania za bezskuteczną umowy o podział majątku wspólnego, to co wskutek tej umowy ubyło z majątku wspólnego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości (art. 134 prawa upadłościowego). W tym przypadku uznanie umowy o podział majątku (np. w wyniku, której doszło do przeniesienia nieruchomości) za bezskuteczną w stosunku do masy spowoduje, że stanowiąca przedmiot tej umowy nieruchomość „odzyska” status składnika majątku masy służącego zaspokojeniu wierzycieli. Nastąpi restytucja tego, co ubyło z majątku wspólnego małżonków lub – co istotne – do niego nie weszło. Bezskuteczność umowy o podział majątku będzie polegała bowiem na tym, że dla masy upadłości traktowana będzie jako czynność nie powodująca przewidzianych w niej skutków i to tak dalece, jak wymaga tego interes prawny wierzycieli upadłego. Innymi słowy, w stosunku do masy upadłości sporna umowa między małżonkami będzie traktowana, jakby nie została nigdy zawarta, a wierzyciele będą mogli oczekiwać spieniężenia całości majątku wspólnego małżonków w celu spłaty ich wierzytelności.

Podsumowując, zawieranie intercyz jest rekomendowane i korzystne w chronieniu majątków małżonków przed negatywnym wpływem okoliczności zewnętrznych, na które niejednokrotnie nie mają wpływu. W zamyśle intercyza ma bowiem pełnić słuszną i sprawiedliwą rolę regulatora majątkiem wspólnym. Rzecz jednak będzie tkwić w umiejętności doboru momentu, w którym małżonkowie postanowią zawrzeć umowę wyłączającą ich wspólność małżeńską majątkową.

Publikacja jest dostępna na stronie DGP: https://www.gazetaprawna.pl/firma-i-prawo/artykuly/8129439,umowy-majatkowe-malzonkow-intercyzy-na-gruncie-prawa-upadlosciowego.html